دندان قروچه یا براکسیسم (Bruxism) یکی از موضوعاتی است که به شدت سلامت دهان و دندان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دندان قروچه یک عادت غیرارادی است که فرد به دلیل تنش‌های روحی و فشارهای عصبی دندانهای خود را به شدت به هم ساییده و فشار می‌دهد. دندان قروچه معمولا در هنگام شب و در خواب اتفاق می‌افتد اما اثرات آن در زندگی روزمره افراد نیز خود را نشان می‌دهد.
فرسایش و پوسیدگی دندان‌ها، دردهای فکی مزمن، دندان درد و اختلالات خواب از جمله مهمترین مشکلاتی است که براکسیسم برای افراد به وجود می‌آورد.
در این مقاله به بررسی علل و عوامل بروز دندان قروچه، عوارض آن، راه‌های تشخیص و راهکارهای پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم. هدف این نوشته افزایش آگاهی عمومی و کمک به افراد برای شناخت بهتر این مشکل و یافتن راه‌های موثر برای مقابله با براکسیسم دندان و حفظ سلامت دهان و دندان‌ها است.
براکسیسم چیست؟
دندان قروچه یک مشکل دندانی و فکی است که به سایش یا فشار دادن شدید دندان‌ها روی هم گفته می‌شود. افراد مبتلا به براکسیسم معمولا به صورت ناخودآگاه و هنگامی که در خواب هستند، این عمل را انجام می‌دهند. به همین دلیل دندان قروچه یک عادت ناخواسته به حساب می‌آید.
براکسیسم اگرچه غیرارادی است اما اگر درمان نشود، مشکلات دندانی را در پی دارد و به سلامت دندان‌ها و فک آسیب می‌زند. درمان به موقع و موثر دندان قروچه از مشکلاتی بعدی مانند ساییدگی، شکستگی و لب پر شدن دندان‌ها جلوگیری می‌کند.
انواع دندان قروچه
دندان قروچه در حالت های ارادی یا آگاهانه و یا در حالت غیر آگاهانه در خواب انجام می شود. معمولا در یبداری، فشار دادن دندان ها می تواند ناشی از استرس یا برخی از مشکلات عصبی باشد. در برخی شرایط ممکن است خود فرد متوجه عادت دندان قروچه نشود؛ در این شرایط با دیدن این عادت در نزدیکان خود، به آن ها اطلاع دهید تا به فکر راهکارهای جلوگیری و درمان آن باشند. به طور کلی دندان قروچه دارای دو حالت است:
دندان قروچه در خواب
دندان قروچه در خواب بسیار رایج‌تر و شدیدتر است. افرادی که به براکسیسم در خواب مبتلا هستند ممکن است از مشکل خود اطلاع نداشته باشند. همچنین این افراد نمی‌دانند با چه فشار و شدتی در خواب دندان‌هایشان را به هم فشار می‌دهند. به همین دلیل با آسیب‌های شدیدی مانند سردرد یا شکستگی دندان روبه رو می‌شوند. معمولا افراد مبتلا به دندان قروچه در خواب با شکایت اطرافیان از صدای کشیده شدن دندان‌ها روی هم در خواب، از مشکل خود مطلع می‌شوند.
عواملی مانند فشار روانی و استرس، مصرف الکل و مواد مخدر، عوامل ژنتیکی، اختلالات روانی، مشکلات خواب، عوامل فیزیولوژیکی و ساختار دهان و فک‌ها می‌توانند علت دندان قروچه در خواب بزرگسالان باشند. از این رو برای درمان دندان قروچه در خواب بزرگسالان فرد باید به دندانپزشک مراجعه نماید تا با تشخیص دقیق علت، روش درمانی مناسب در نظر گرفته شود.
دندان قروچه در بیداری
برخی افراد در هنگام بیداری و در طول روز به دلایل مختلف دندانهای خود را به شدت روی هم فشار می‌دهند. به این نوع از دندن قروچه که معمولا در بزرگسالان دیده می‌شود دندان قروچه بیداری می‌گویند.
علت دندان قروچه در بیداری ممکن است عواملی مانند استرس، فشار روانی، اضطراب، عصبانیت یا تمرکز شدید روی چیزی باشد.
درمان دندان قروچه در بیداری در اغلب موارد نیازی به مراجعه به پزشک ندارد و خود فرد می‌تواند با روش‌های ساده و توجه بیشتر می‌توان آن را متوقف کرد. بهترین روش برای درمان دندان قروچه در بیداری مدیریت استرس و آموزش راه‌های آگاهی‌بخش برای کاهش تعداد دفعات بروز آن است. البته در موارد شدید و غیر قابل کنترل مراجعه به دندانپرشک ضروری است.
علل بروز دندان قروچه
حال که با انواع دندان قروچه آشنا شدیم می‌خواهیم بدانیم چه عوامل باعث بروز دندان قروچه می‌شوند. علت دندان قروچه در خواب بزرگسالان و علت دندان قروچه در بیداری ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
- عوامل روانی مانند استرس، خشم، اضطراب و هیجان شدید
- بیماری‌های اعصاب و روان
- مصرف برخی داروهای افسردگی
- مشکلات تنفسی در خواب
- اختلالات خواب
- نوشیدن الکل، مصرف سیگار و مواد مخدر
- عوارض بیماری‌هایی مانند پارکینسون
- درست قرار نگرفتن دندان‌ها روی هم به دلیل نامرتبی دندان‌ها یا ناهنجاری‌های فک
- بیماری‌های مربوط به عضلات فک و صورت
- داشتن شخصیت رقابتی، بیش فعال، تهاجمی و پرخاشگر
- مشکلات دستگاه گوارش از قبیل رفلاکس معده
علت دندان قروچه در کودکان
دندان قروچه تقریبا در تمامی سنین مشاهده می‌شود اما در کودکان شایع‌تر است. به طوری که ۱۰ درصد بزرگسالان و ۱۵ درصد کودکان به دندان قروچه مبتلا می‌شوند.
کودکان در سنین کمتر از ۳ سال به دلیل رشد دندانهای شیری با مشکل براکسیم مواجه می‌شوند. این عارضه معمولا نیاز به درمان خاصی ندارد و با بالا رفتن سن کودک رفع خواهد شد.
علت دندان قروچه در کودکان با بزرگسالان متفاوت است. همانطور که گفته شده علت اصلی دندان قروچه در بزرگسالان استرس و هیجان است در حالی که علت دندان قروچه کودکان در خواب و بیداری یکی از موارد زیر است.
- وراثت و ژنتیک
- آلرژی
- رویش دندان‌ها
- گریه کردن
- تحریک دهان
- ترس و استرس
- نامرتب بودن دندانهای شیری
- مشکلات تنفسی در خواب (آپنه انسدادی خواب)
در صورتی که کودک شما مشکل براکسیسم دارد، دندان‌هایش شکسته و لب پر شده یا مرتبا از درد و ناراحتی فک و دندان‌ها شکایت می‌کند، بهتر است برای تشخیص دقیق علت و برنامه ریزی درمان به دندانپزشک مراجعه نمایید.
چنانچه دندانپزشک علت دندان قروچه کودکان در خواب را استرس و اضطراب تشخیص دهد مراجعه به روانشناس را به شما پیشنهاد خواهد داد.
علائم دندان قروچه
مهمترین علائم و نشانه‌های بیماری یا عادت Bruxism شامل موارد زیر است:
- درد شدید و طولانی مدت فک و صورت
- قفل شدن عضلات فک
- صدا دادن فک
- خستگی عضلات فک هنگام بیدار شدن از خواب
- لق شدن دندان‌ها
- دندان درد
- احساس درد هنگام غذا خوردن
- حساسیت دندان‌ها به سرما و گرما
- صدای ناشی از برخورد دندان‌ها
- شکستگی یا لب پر شدن غیر عادی دندان‌ها
- تورم و خونریزی لثه
- ورم و التهاب فک پایین
- گوش درد
- سردرد
- اختلال خواب
در صورت داشتن چنین علائمی، برای پیشگری از عوارض و آسیب‌های دندن قروچه بهتر است هر چه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه نمایید.
عوارض براکسیسم دندان
عوارض دندان قروچه در ابتدا خفیف است اما به مرور زمان و با تکرار این عادت بدون اینکه اقدام درمانی مناسبی برای کنترل آن انجام شود می‌تواند عوارض شدید و خطرناکی در پی داشته باشد. از جمله عوارض دندان قروچه بزرگسالان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از بین رفتن مینای دندان به دلیل ساییدن دندان‌ها روی هم
- آسیب به مینای دندان و افزایش حساسیت دندانهای به خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های گرم و سرد
- سردرد و گوش درد شدید و مزمن
- شکستگی دندانهای ترمیم شده
- آسیب به دستگاه ارتودنسی در افراد تحت درمان
- آسیب به روکش‌های دندانی، لمینت، کامپوزیت و ایمپلنت
تشخیص دندان قروچه
بهترین راه برای تشخیص دندان قروچه، علت بروز آن و شروع اقدامات درمانی مناسب، مراجعه به دندانپزشک است.
دندانپزشک برای تایید یا رد ابتلا به براکسیسم ابتدا با معاینه فیزیکی وضعیت ماهیچه‌های فک، سلامت دندان‌ها و میزان آسیب به لثه را ارزیابی می‌کند. در صورتی که شواهدی از براکسیسم را مشاهده نمایید سوالاتی در مورد سلامت دندان‌ها، وضعیت خواب، میزان استرس روزانه، داروهای مصرفی و سایر علائم دندان قروچه از شما می‌پرسد.
در نهایت برای تشخیص بهتر تصویربرداری رادیولوژی از فک و دندان یا پلی سومنوگرافی (تست خواب) انجام می‌شود.
درمان دندان قروچه
روش درمان دندان قروچه به علت بروز آن بستگی دارد. از این رو مراجعه به دندانپزشک تاثیر بسزایی در تشخیص به موقع و درمان براکسیسم دارد. البته در اغلب موارد دندان قروچه نیاز به درمان ندارد. زیرا اکثر مبتلایان به دندان قروچه فشار زیادی به دندانهای خود وارد نمی‌‌کنند. اما در مواردی که آسیب شدید و جدی تشخیص داده شود اقدامات درمانی ضروری است. در ادامه روش‌های درمانی رایج برای درمان دندان قروچه را توضیح می‌دهیم.
درمان‌های دندان قروچه با رویکرد دندانپزشکی
در صورتی که مورد دندان قروچه شدید، و باعث درد و بروز مشکل در دندان ها شود، بهتر است از دندانپزشک برای درمان و ترک عادت کمک بگیرید. دندانپزشک با استفاده از وسایل و روش های درمانی پزشکی که پیش می گیرد، از ادامه دادن این عادت جلوگیری کرده و عوارض ناشی از دندان قروچه را اصلاح می کند.
دندانپزشک برای درمان دندان قروچه در بزرگسالان از یکی از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
محافظ دندان برای درمان دندان قروچه
محافظ دندان یا نایت گارد وسیله ای است که از لاستیک نرم ساخته شده و قرار دادن آن در بین دندان‌ها در هنگام خواب باعث می‌شود دندان‌ها از هم فاصله داشته باشند و فشردن شدید دندان‌ها روی هم، آسیبی به آن‌ها وارد نکند. این روش باعث ترک عادت دندان قروچه نمی‌شود و تنها آسیب‌ها و عوارض آن را در هنگام خواب کاهش می‌دهد.
اصلاح دندان‌ها در درمان براکسیسم
یکی از عوارض دندان قروچه سایش دندان‌ها و از بین رفتن مینای دندان است که باعث پوسیدگی و شکستگی دندان می‌شود. اگر سایش دندان‌ها توانایی جویدن غذا را مختل کرده باشد دندان پزشک با ترمیم آسیب دیدگی دندان، سطح جویدن دندان را اصلاح کرده و از این طریق مشکل بیمار را رفع می‌کند.
درمان دندان قروچه با ارتودنسی
در مواردی که مشکل دندان قروچه به دلیل نامرتبی دندان‌ها، مشکلات و ناهنجاری‌های فک باشد می‌توان برای درمان از روش ارتودنسی استفاده کرد. ارتودنسی دندان‌ها با صاف کردن دندان، اصلاح موقعیت آن‌ها و رفع ناهنجاری‌های فک می‌تواند به درمان دندان قروچه منجر شود.
البته دندان قروچه می‌تواند به دستگاه ارتودنسی آسیب برساند. لذا اغلب ارتودنتیست‌ها استفاده از نایت گارد را در طول دوره درمان ارتودنسی توصیه می‌کنند.
روش‌های روانشناختی برای درمان براکسیسم
راهکار موثر برای درمان دندان قروچه در افرادی که تنش‌های عصبی و استرس و اضطراب زیادی دارند، روش‌های روانشناختی است. مدیریت استرس و حفظ آرامش با روش‌هایی مانند مدیتیشن و یوگا و تغییر رفتار با انجام تمرینات مناسب تحت نظر دندانپزشک می‌تواند با کنترل استرس و اضطراب به درمان و ترک عادت دندان قروچه کمک کند.
درمان دندان قروچه با بیوفیدبک (Biofeedback)
بیوفیدبک نام دستگاهی است که روی سر فرد قرار گرفته و با حس کردن انقباض عضلات صورت هنگام دندان قروچه صدایی تولید می‌کند. این صدا از کم شروع شده و به کم کم افزایش می‌یابد تا زمانی که از بین برود. در واقع در این روش با تجهیزات نظارتی آموزش‌های لازم برای کنترل فعالیت ماهیچه فک به بیمار داده می‌شود.
استفاده از دارو
اگر به دنبال دارو و قرص برای درمان دندان قروچه هستید باید بگوییم روش‌های دارویی که به طور متداول برای درمان این مشکل به کار می‌روند شامل موارد زیر است:
داروهای شل کننده عضلات: مصرف داروهای شل کننده عضلات قبل از خواب می‌تواند به کاهش شدت دندان قروچه در خواب کمک کند. البته این روش یک راه حل کوتاه مدت است.
تزریق بوتاکس: تزریق بوتاکس در افرادی که دندان قروچه مزمن و غیر قابل کنترل دارند می‌تواند موثر باشد.
داروهای آرام بخش و کاهش دهنده استرس و اضطراب: داروهای ضد افسردگی و آرامبخش در کوتاه مدت می‌تواند به کنترل استرس و در نتیجه درمان دندان قروچه کمک نماید.
درمان اختلالات مرتبط با دندان قروچه
یکی دیگر از روش‌های درمان دندان قروچه در خواب بزرگسالان درمان اختلالات مرتبط با آن است. از جمله:
- تغییر داروهایی که دندان قروچه را تشدید می‌کنند
- درمان اختلالات خواب از قبیل آپنه خواب
- درمان بیماری‌های دستگاه گوارش همچون رفلاکس معده
برای ترک عادت دندان قروچه در کودکان چکار کنیم؟
همانطور که گفته شد دندان قروچه در کودکان نیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد. اما در موارد شدید برای ترک این عادت می‌توانید از روش‌های زیر بهره ببرید.
- کاهش استرس کودکان
- تشویق کودک به ورزش‌های کششی و ماساژ برای شک شدن عضلات
- دقت به عادات غذایی کودک
- نوشیدن آب فراوان
- مراجعه منظم به دندانپزشک برای بررسی وضعیت دندانهای کودک
- استفاده از نایت گارد یا روکش برای محافظت از دندانهای کودک
درمان خانگی دندان قروچه
روش‌های متعددی برای درمان خانگی دندان قروچه وجود دارد که عوارض و احتمال بروز آن را کاهش می‌دهد. شما با رعایت نکات زیر بدون مراجعه به دندانپزشک می‌توانید مشکل براکسیسم را در خانه رفع کنید.
- پرهیز را مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین قبل از خواب از قبیل چای، قهوه و نوشابه‌های گازدار
- اجتناب از جویدن مداوم آدامس و اشیا سخت ماندن مداد که باعث عادت عضلات فک به فشارهای شدید می‌شوند
- قرار دادن کمپرس گرم روی گونه برای آرامش و شل شدن عضلات فک و صورت
- کاهش استرس و اضطراب با افزایش تحرک، مدیریت ذهن و دوری از محیط‌های پر نتنش
- ترک نوشیدن الکل و استعمال دخانیات
اگر علت دندان قروچه مشکلات فک تشخیص داده شود نیز می‌توان با روش‌های درمان خانگی کجی فک مانند ورزش‌های مخصوص فک مشکل را رفع کرد.
کلام آخر
دندان قروچه یکی از عادات دهانی مضر است که هر فرد در طول زندگی خود ممکن است به آن دچار شود. دندان قروچه در خواب رایج‌تر است اما برخی افراد در بیداری و در شرایطی که استرس، هیجان یا تمرکز بالایی دارند نیز به طور ناخودآگاه دندانهای خود را با شدت زیاد به هم فشار می‌دهند. در این مطلب به طور مفصل راجع به دلایل، عوارض و انواع دندان قروچه صحبت کرده و روش‌های درمان دندان قروچه را بیان کردیم. امید است مورد توجه و استفاده شما عزیزان قرار گرفته باشد.
