بین شش تا سیزده سالگی دندانهای شیری کودک شروع به جایگزینی با دندانهای دائمی میکنند. متاسفانه فک همه کودکان برای بیرون زدن همه دندانهای دائمی فضای کافی ندارد بنابراین دندانها دچار به هم فشردگی و کمبود فضا شده و کج و ناهمراستا می شوند. در گذشته تنها راه حل، کشیدن دندان بود اما امروزه از روشهای بهتری مانند انواع بزرگ کننده فک استفاده میشود تا فضای کافی برای بیرون زدن همه دندانهای دائمی ایجاد شود.
بزرگ کردن فک بالا با وسیع کننده کام (اکسپندر)
وسیع کننده کام یک وسیله ارتودنسی است که استخوان و غضروف سقف دهان را کشیده و بزرگ میکند تا فضای قوس دندانی زیاد شود. به این ترتیب جلوی کمبود فضا و به هم فشردگی دندانها و احتمالاً کراس بایت گرفته میشود. درمان کمبود فضا با وسیع کننده کام پیش از اتمام سن رشد و بسته شدن درز میانی کام باید انجام شود. معمولاً بین ۱۴ تا ۱۶ سالگی درز میانی کام بسته میشود.
وسیع کننده فک بالا غالباً به دندانهای آسیاب بزرگ متصل میشود. اتصال به کمک حلقه فلزی کوچکی که همانند کمربندی دندان را احاطه میکند، صورت میگیرد. با این حال برخی از انواع وسیع کننده کام ثابت نیستند به این معنی که به دندانها چسبانده نمیشوند بلکه بیمار هر زمانی که بخواهد میتواند آن را در بیاورد. مکانیسم عملکرد همه انواع وسیع کننده به یک صورت است: پیچ وسط بدنه وسیع کننده با کلید مخصوص پیچانده میشود تا دستگاه فعال شده و به آهستگی دو نیمه کام را از یکدیگر دور کند. فرایند بزرگ شدن فک ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. در مدت زمانی که فک در حال بزرگ شدن است، ممکن است متوجه شوید فاصله بین دو دندان جلویی بالا ایجاد شده است. این وضعیت نشان میدهد وسیع کننده به وظیفه خود عمل میکند و فک در حال بزرگ شدن است.
در ابتدا که این وسیله در دهان قرار داده میشود ممکن است احساس کنید دهانتان حجیم شده و با آن راحت نباشید. در ابتدا هر بار که پیچ آن پیچانده میشود، ممکن است کمی احساس فشار در دندانها و سقف دهان و گاهی اوقات پشت بینی و چشمها داشته باشید. اما این فشار برطرف میشود.
پس از این که وسیع کننده در دهان قرار گرفت، ممکن است در ابتدا ترشح بزاق افزایش پیدا کرده و صحبت کردن کودک با اشکال مواجه شود اما خیلی زود به آن عادت میکند و این وضعیت برطرف میشود. در این مدت باید غذاهای نرم که نیازی به جویدن زیاد ندارند مانند سوپ، پوره سیب زمینی و عرصه قبیل مواد غذایی مصرف شود. همچنین از مصرف غذاهای چسبنده و سفت باید پرهیز شود.
وسیع کننده فک پایین
قوس دندانی پایین را نیز میتوان بزرگتر کرد اما عملکرد وسیع کننده فک پایین با وسیع کننده فک بالا تفاوت دارد. علت این است که قوس دندانی پایین درز میانی ندارد و استخوان آن نمیتواند پهنتر شود. به جای آن، این وسیله بر حرکت دندانها تمرکز دارد. وسیع کننده فک پایین دندانهایی را که به سمت داخل دهان کج شده و شیب دارند صاف و قائم میکند. برای این که این فرآیند درمانی کارآمد و بی خطر باشد باید لثه و استخوان کافی در پیرامون ریشه دندان وجود داشته باشد. در غیر این صورت بهتر است برای ایجاد فضا دندان کشیده شود.
برخی انواع وسیع کننده فک پایین شبیه به وسیع کننده فک بالا به نظر میرسد اما برخی از ارتودنتیست ها استفاده از نگهدارنده ارتودنسی (ریتینر) غیر ثابت حاوی پیچ داخلی را ترجیح میدهند.
بهداشت دهان در مدت استفاده از وسیع کننده
در مدت زمانی که از وسیله ارتودنسی ثابت اعم از براکت یا وسیع کننده استفاده میکنید، باید مراقب بهداشت دهان باشید. حداقل روزی دو مرتبه با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. حداقل روزی یک مرتبه نخ دندان بکشید. این کار برای محافظت از دندانها در مقابل پوسیدگی ضرورت دارد.
توجه داشته باشید هر بار که دندانهای خود را تمیز میکنید باید وسیله ارتودنسی را نیز تمیز کنید. چرا که ذرات غذا در بین قطعات آن یا زیر بدنه گیر میکنند. معمولاً استفاده از شویندههای پرفشار که با فشار آب یا هوا کار میکنند برای خارج کردن ذرات غذا توصیه میشود. به این ترتیب میتوانید سطح زیر بدنه وسیع کننده کام را تمیز کنید.
همچنین میتوانید از مسواک مخصوصی که انعطاف پذیر بوده و میتوان آن را به زیر وسیع کننده فرستاد استفاده کنید و مواد و ذرات غذا را خارج کنید.
برای افرادی که نمیتوانند از نخ دندان معمولی استفاده کند میتوان از وسیله ای به نام نخ گیر (ترِدِر) استفاده کرد.
اهمیت استفاده از وسیع کننده کام در این است که به علت ایجاد فضای کافی برای دندانها ، احتمالاً نیاز به درمان ارتودنسی با براکت در آینده برطرف شده و یا فضای لازم برای صاف و مرتب کردن دندانها با براکت فراهم میشود بدون این که نیازی به کشیدن دندان وجود داشته باشد.