در حدود سه سالگی تمام دندانهای شیری بیشتر کودکان بیرون زده است. دندانهای شیری، کودک را قادر می‌سازد غذاهای جامد را بجود. همچنین وجود دندانهای شیری به رشد فکها و حفظ فضا برای دندانهای دائمی کمک مینماید. هنگامی که دندانهای شیری زودتر از زمان طبیعی از دست می‌روند یا بیرون زدن دندانهای دائمی با تأخیر انجام میشود ممکن است دندانپزشک استفاده از وسیله ای به نام فضا نگه دار را برای حفظ فضای قوس دندانی و بیرون زدن دندان دائمی توصیه نماید.
فهرست عناوین
دلایل استفاده از فضا نگهدار چیست؟
به چند دلیل ممکن است کودک یک یا چند دندان شیری خود را زودتر از زمان مورد انتظار، از دست بدهد.
گاهی اوقات علت آن ضربه و جراحت در ناحیه دهان است که در طی حوادثی مانند تصادف، زمین خوردن و یا فعالیت‌های ورزشی اتفاق می‌افتد و باعث صدمه دیدن جدی دندان میشود.
در بسیاری از موارد پوسیدگی دندان که به موقع درمان نمی‌شود باعث از دست رفتن دندان میشود. نوعی پوسیدگی دندان به نام پوسیدگی ناشی از شیشه شیر که در نوزادان اتفاق می‌افتد نیز امری شایع بوده و منجر به پوسیدگی عمیق دندان و از دست رفتن آن میشود. این پوسیدگی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در حالی که بطری حاوی شیر، آب میوه و یا مایعات شیرین دیگر را در دهان دارد می‌خوابد. قرار گیری دندان‌ها در معرض قند موجود در نوشیدنی باعث پوسیدگی و کرم خوردگی آنها میشود.
گاهی اوقات نیز ممکن است به صورت مادرزادی از ابتدا دندان شیری تشکیل نشده باشد و جای آن خالی باشد. در کودکان معمولاً عفونت‌های شدید دهان که منجر به از دست دادن دندان شود شایع نیست اما گاهی اتفاق می‌افتد.
چه زمانی از فضا نگهدار استفاده میشود؟
علت خالی ماندن جای دندان شیری هرچه که باشد، باید جای آن برای بیرون زدن دندان دائمی حفظ شود تا بعدا با مشکل کمبود فضا و به هم فشردگی، کج شدن دندان‌ها و نهفتگی آنها مواجه نشوید. در صورتی که جای دندان شیری مدت زیادی خالی بماند خطر لق شدن دندانهای دیگر وجود دارد چرا که پشتیبانی مناسبی ندارند. در صورتی که چنین اتفاقی رخ بدهد دندان‌هایی که لق شده اند ممکن است حرکت کرده و فضای خالی که متعلق به دندانهای دائمی بیرون نزده است را پر کنند. این امر باعث میشود دندانهای دائمی نتوانند در جایگاه اصلی خود بیرون بزنند. در صورتی که کودک دندانهای شیری خود را زمانی از دست دهد که مدت زمان کمی تا بیرون زدن دندان دائمی جایگزین آن باقی مانده است، ممکن است نیازی به استفاده از فضا نگهدار وجود نداشته باشد. در صورتی که دندانهای شیری کودک زودتر از زمان طبیعی از دست رفته اند باید با دندانپزشک مشورت کنید تا مشخص شود نیازی به استفاده از فضا نگهدار وجود دارد یا خیر.
انواع فضا نگهدار
به طور کلی دو نوع فضا نگهدار ثابت و غیر ثابت (متحرک ) وجود دارد.
– فضا نگهدار غیر ثابت از آکریلیک ساخته میشود و در آنها برای باز نگه داشتن جای خالی دندان از دندان مصنوعی یا مواد دندانی دیگری استفاده میشود. این نوع فضا نگهدار بیشتر در کودکان بزرگ‌تر که می‌توانند از وسیله ارتودنسی خود مراقبت کرده و آن را تمیز کنند مناسب است. دندان مصنوعی نیمه (پارسیل) به عنوان فضا نگه دار غیر ثابت برای کودکانی که چند دندان شیری خود را از دست داده اند استفاده میشود.
– فضا نگهدار ثابت با چسب مخصوص دندانپزشکی به دندانهای مجاور جای خالی، چسبانده میشود. این وسیله برای کودکان کم سن و یا کودکانی که دندانهای عقبی خود را از دست داده اند مناسب است. فضا نگهدار یک طرفه از یک طرف به دندان همسایه چسبانده میشود در حالی که فضا نگهدار دو طرفه از هر دو طرف به دندانهای همسایه چسبانده میشود. از این وسیله ها می‌توان برای دندانهای جلویی یا عقبی در هر یک از فکها (بالا و یا پایین) استفاده کرد. نوع وسیله پیشنهادی بستگی به تعداد دندانهای از دست رفته و موقعیت آنها و همچنین سن بیمار دارد.
انواع فضا نگه دار ثابت
بند و حلقه
این وسیله از یک سیم استیل تشکیل شده که به شکل مربعی درامده و در جای خالی قرار می‌گیرد و از طرفی به یک حلقه فلزی متصل است که همانند کمربندی دور دندان مجاور قرار گرفته و به آن چسبانده میشود. به این ترتیب هنگامی که دندان دائمی در حال بیرون زدن است، این وسیله مسیر آن را مسدود نمی‌کند و به آن امکان بیرون زدن می‌دهد. در شرایطی که یک یا چند دندان آسیاب بزرگ شیری در یک قوس دندانی از دست رفته باشد از این وسیله استفاده میشود.
سیم کمانی پشت دندانی
این وسیله برای حفظ فضای عقب دهان در دو طرف فک پایین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سیم عرضی کام
این وسیله ارتودنسی برای فک بالا استفاده میشود تا فضای موجود در دو طرف قوس دندانی را حفظ نماید. این وسله با کمک سیمی که به دندانهای دو طرف قوس دندانی وصل میشود، در جای خود ثابت می‌ماند.
دیستال شو
این وسیله ثابت ارتودنسی برای دندان آسیاب بزرگ اول (مولر اول) شیری استفاده میشود تا فضای لازم برای بیرون زدن دندان آسیاب بزرگ اول دائمی را فراهم نماید.
این وسیله ها برای هر کودک به صورت اختصاصی ساخته میشود. در بیشتر موارد دندانپزشک از دهان بیمار قالب گیری کرده و قالب را به لابراتوار دندانپزشکی ارسال می‌کند تا در آنجا پروتز ساخته شود. فضا نگهدار معمولاً از جنس پلاستیک و فلز استیل ساخته میشود.
مراقبت از فضا نگهدار
ممکن است مدتی طول بکشد تا کودک به جویدن در شرایطی که فضا نگهدار در دهان قرار دارد، عادت کند. در این مدت باید دندانپزشک مراقب بهداشت دهان، رشد فک و پیشروی رشد دندانهای دائمی باشد. فضا نگهدار هر از گاهی باید تنظیم شود و در صورتی که آسیب دیده باشد باید بلافاصله ترمیم یا تعویض شود.
کودک باید هر روز با خمیر دندان حاوی فلوراید دندانهای خود را مسواک بزند. از جویدن غذاهای سخت، آدامس و غذاهای چسبنده و یا اشیای خارجی مانند مداد باید خودداری شود.
قرار دادن فضا نگهدار ارتودنسی
فارغ از اینکه فضا نگهدار متحرک باشد یا ثابت، متخصص ارتودنسی با تهیه اثر دندانهای کودک شما، فضا نگهدار را به صورت سفارشی برای کودک تهیه خواهد کرد. کودک تا زمانی که تصویربرداری اشعه ایکس نشان دهد که دندان دائمی به زودی رشد خواهد کرد، باید از فضا نگهدار استفاده کند. به خاطر داشته باشید که هر فردی که از فضا نگهدار استفاده می‌کند باید بهداشت دهان و دندان را به خوبی در خانه رعایت کند و برای انجام تمیز کردن دندان‌ها به صورت تخصصی نیز به دندانپزشک مراجعه کند.
استفاده از فضا نگهدارها برای دندانهای دائمی
فضا نگهدارها در زمانی که یک یا چند دندان دائمی به صورت مادرزادی وجود نداشته باشند، به عبارتی اصلاً از ابتدا این دندان‌ها رشد نکرده باشند، نیز می‌توانند مفید باشند. در چنین مواردی که چندان غیر معمول هم نمی‌باشد، استفاده از ایمپلنت‌های دائمی دندان برای جایگزینی دندان از دست رفته توصیه میشود. اما زمان بندی در بحث استفاده از ایمپلنت بسیار مهم است. ایمپلنت را نمی‌توان در کودکان در حال رشد استفاده کرد. بنابراین می‌توان از یک فاصله انداز با دندان مصنوعی استفاده کرد تا رشد فک کامل شود و بتوان ایمپلنت را قرار داد. این راه، راهکار غیر تهاجمی و ساده است که دندانپزشک از طریق آن و با دخالت به موقع از مال اکلوژن (بایت نامناسب) جلوگیری می‌کند.
