جراحی ارتوگناتیک (جراحی اصلاح فک)، استفاده از روش‌های جراحی برای اصلاح عدم تعادل و انطباق فک بالا و پایین است. جراحی ارتوگناتیک برای درمان ناهنجاری و عدم انطباق صحیح دندانهای بالا و پایین (مال اکلوژن)، درمان انسداد تنفسی در خواب (آپنه انسدادی خواب) و یا برای بهبود توازن و زیبایی صورت انجام می‌شود.
اغلب بیمارانی که تحت درمان ارتودنسی قرار می‌گیرند، ممکن است دریابند که به دلیل عدم تعادل فک پایین و بالا، اصلاح برهم‌آیی دندانهای آنها بدون تغییر دادن موقعیت فک غیر ممکن است. درمان ارتوگناتیک یا جراحی فک با همکاری میان متخصص ارتودنسی و جراح انجام می‌شود.
جراحی ارتوگناتیک چیست؟
جراحی ارتوگناتیک (Orthognathic Surgery) نوعی عمل تخصصی در حوزه فک و صورت است که برای اصلاح ناهنجاری‌های ساختاری فک انجام می‌شود. این جراحی معمولاً در مواردی توصیه می‌شود که مشکلات فکی شدید بوده و تنها با ارتودنسی قابل درمان نباشند.
طی این جراحی، موقعیت فک بالا و پایین به شکل دقیق تنظیم می‌شود تا تراز مناسبی بین آنها ایجاد گردد. این اصلاحات نه‌تنها باعث بهبود عملکردهایی مانند جویدن، صحبت کردن و تنفس می‌شود، بلکه تغییرات مثبتی در ظاهر و تقارن صورت نیز به همراه دارد. در نتیجه، این جراحی هم از جنبه عملکردی و هم از نظر زیبایی، تأثیر بسزایی در کیفیت زندگی افراد دارد.
به نقل از وبسایت clevelandclinic، جراحی اصلاحی فک (جراحی ارتوگناتیک) ساختار استخوان فک شما را تغییر داده و فک بالا و پایین را همتراز می‌کند. ناهمترازی فک های بالا و پایین می‌تواند تاثیرات منفی بر بایت داشته باشد که فرآیند جویدن و صحبت کردن را دشوار می‌کند.
متداول‌ترین جراحی ارتوگناتیک
برای انجام درمان، روش‌های مختلفی وجود دارد؛ که انتخاب از میان آنها، به عهده ارتودنتیست و یا جراح فکی است که می‌خواهد شما را عمل کند. آن که کدام روش برای شما باید اتفاق افتد، پس از معاینه شدن توسط پزشک، مشخص خواهد شد.
استئومی فک بالا
این عمل به معنی جدا کردن فک بالا از دیگر استخوانهای صورت است. به این ترتیب دندانهای بالایی را میتوان رو به جلو حرکت یا چرخش داده و یا به بالا یا پایین جابجا کرد و فرم صورت بیمار را کشیده‌تر و یا کوتاه‌تر نمود. در جراحی فک بالا، فک فوقانی دقیقاً در جایی که جراح و متخصص ارتودنسی قبلاً تعیین کرده‌اند، با استفاده از پلیت تیتانیوم و پیچ تثبت می‌شود. فلزیاب تاثیری بر روی این ابزارها ندارد و نیازی به خارج کردن آنها از دهان بیمار نیست.
استئومی فک پایین
در این جراحی، برش‌های ظریفی در طرفین فک پایین ایجاد می‌شود. به این ترتیب، دندانهای فک پایین و چانه می‌توانند به جلو یا عقب حرکت کرده و یا چرخانده شوند. دندانها نیز دقیقاً در محل تعیین شده قرار داده می‌شوند و فک پایین با استفاده از پلیت تیتانیوم و یا پیچ‌های مخصوص در محل جدید خود ثابت می‌شود.
جراحی استئوتومی هر دو فک
این روش ترکیبی از جراحی فک بالا و پایین برای اصلاح ناهنجاری‌های پیچیده‌تری است که بر فک بالا و پایین تأثیر می‌گذارد. بیماران مبتلا به عدم تقارن قابل توجه صورت، ناهنجاری هر دو فک، فاصله زیاد بین دندانهای بالا و پایین خود و یا عوارض سندرومی ممکن است به این جراحی نیاز داشته باشند. هر دو جراحی فک بالا و پایین را میتوان به طور ایمن و بدون افزایش مدت دوره بهبودی ترکیب کرد.
جراحی جنیوپلاستی (جراحی چانه)
در این جراحی، منطقه چانه از بقیه فک پایین جدا شده و به چانه اجازه می‌دهد تا به جلو حرکت کند، کشیده‌تر و یا کوتاه‌تر شود، بدون آنکه نیازی به حرکت دادن دندانها باشد. این عمل می‌تواند یک گزینه عالی برای بیمارانی باشد که دارای چانه کوچک و نامشخص هستند اما نیازی به ارتودنسی برای تراز کردن دندانهای خود ندارند.
چه افرادی کاندیدای جراحی هستند؟
- افرادی که دارای ناهنجاری‌های شدید اسکلتی در فک بالا یا پایین هستند.
- بیمارانی که درمان ارتودنسی به‌تنهایی برای آنها کافی نیست.
- افرادی که به دلیل مشکلات فکی دچار نارضایتی ظاهری یا عملکردی هستند.
- بیماران با اختلالات مفصل فک (TMJ) که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند.
- افرادی که دچار آپنه خواب شدید ناشی از مشکلات فک هستند.
- بزرگسالانی که رشد فک آنها به پایان رسیده است.
چه نوع ناهنجاری فک با جراحی ارتوگناتیک درمان می‌شود؟
از جمله ناهنجاری هایی که با جراحی ارتوگناتیک درمان می‌شوند؛ میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کرانیوسینوستوز سندرومی (همجوشی زودرس شیارهای جمجمه سر)
- میکروزومی نیمه صورت
- سندرم تریچر کالینز
- سندرم میلر
- سندرم ناگر
- عقب‌بودگی فک پایین یا فک بالا
- عدم تقارن فک یا صورت
- انحراف فک به چپ یا راست
- باز ماندن دهان هنگام بستن فک‌ها (اپن‌بایت)
- مشکلات شدید در جویدن یا گاز گرفتن غذا
- دشواری در تنفس به‌ویژه هنگام خواب (مانند آپنه خواب)
- رشد نامتوازن فک‌ها در دوران کودکی یا نوجوانی
بهترین سن برای انجام عمل ارتوگناتیک
متخصص ارتودنسی، جراحی ارتوگناتیک را برای بیماران بالغی که رشد فکی آنها تکمیل شده در نظر می‌گیرند. رشد فک معمولاً تا سن ۱۶ سالگی برای دختران و برای پسران تا ۱۸ سالگی به پایان می‌رسد. حرکت دادن و مرتب کردن دندانها قبل از جراحی می‌تواند یک تا دو سال قبل از این سنین آغاز شود.
هزینه جراحی ارتوگناتیک چقدر است؟
هزینه جراحی ارتوگناتیک بسته به نوع ناهنجاری، پیچیدگی عمل، بیمارستان محل انجام جراحی و دستمزد جراح متفاوت است. به‌طور کلی، هزینه عمل ارتوگناتیک برای دو فک چیزی در حدود ۴۰ الی ۵۰ میلیون تومان است. برخی بیمه‌ها در صورتی که عمل جنبه درمانی داشته باشد، بخشی از هزینه را پوشش می‌دهند.
ارزیابی قبل از جراحی ارتوگناتیک
جراحی ارتوگناتیک توسط یک تیم متشکل از جراح و متخصص ارتودنسی به علت ایجاد اورجت و دیگر ناهنجاریها انجام می‌شود. ارتودنتیست از بریس و سایر ابزارهای ارتودنسی برای تراز کردن و مرتب کردن دندانهای فک بالا و پایین استفاده می‌کند. قبل از شروع درمان، ارتودنتیست ما عکس‌های رادیوگرافی و تصاویر اسکنر داخل دهان را آماده می‌کند.
تجزیه و تحلیل گسترده این تصاویر به تعیین بهترین برنامه درمانی برای همترازی دندانها و بهبود ظاهر کودک شما کمک می‌کند. در این مرحله، ارتودنتیست ما درباره ضرورت و نیاز به انجام جراحی فک برای رفع تمام مشکلات فک و هزینه جراحی فک و صورت فرزندتان با شما صحبت خواهد کرد.
مراحل عمل ارتوگناتیک چیست؟
هانطور که گفته شد عمل ارتوگناتیک یا جراحی فک، فرآیندی تخصصی برای اصلاح ناهنجاری‌های فک و صورت است. این عمل اغلب برای بهبود عملکرد (مثل جویدن، صحبت کردن، تنفس) و همچنین زیبایی صورت انجام می‌شود. در ادامه مراحل اصلی این عمل را به‌صورت خلاصه بیان می‌کنیم.
۱. آماده‌سازی و مشاوره‌های اولیه
اولین گام در مسیر عمل ارتوگناتیک، برگزاری جلسات مشاوره‌ای با جراح فک و صورت و متخصص ارتودنسی است. در این جلسات، ساختار کلی فک و دندانهای بیمار به‌طور کامل بررسی می‌شود. برای این ارزیابی، از روش‌هایی مانند عکس‌برداری رادیولوژی (مانند عکس سفالومتریک یا پانورامیک)، اسکن سه‌بعدی و قالب‌گیری از دندانها استفاده می‌شود.
این اطلاعات به تیم درمان کمک می‌کند تا طرح درمانی دقیق و شخصی‌سازی‌شده‌ای برای بیمار تنظیم کنند. همچنین، در این مرحله بیمار با روند کلی درمان، مدت زمان، هزینه‌ها و نتایج احتمالی آشنا می‌شود.
۲. درمان ارتودنسی قبل از جراحی
در اغلب موارد، پیش از انجام عمل جراحی لازم است که بیمار برای مدتی از درمان ارتودنسی بهره‌مند شود. این درمان معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد و هدف آن، ردیف‌کردن دندانها و قرار دادن آنها در موقعیتی است که پس از جراحی فک، به درستی روی یکدیگر بنشینند.
بدون انجام این مرحله، حتی با جراحی موفق، احتمال دارد دندانها به‌درستی با هم جفت نشوند. بنابراین، این فاز برای موفقیت نهایی درمان بسیار حیاتی است.
۳. جراحی و مراقبت‌های پس از آن
پس از آماده‌سازی و اتمام درمان ارتودنسی اولیه، نوبت به انجام عمل جراحی می‌رسد. این جراحی معمولاً در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. بسته به نوع ناهنجاری فکی، ممکن است فک بالا، فک پایین یا هر دو جراحی شوند. مدت زمان جراحی بین ۲ تا ۴ ساعت متغیر است.
پس از جراحی، بیمار باید برای مدتی استراحت کند و رژیم غذایی نرم یا مایع را رعایت کند. استفاده از داروهای مسکن، آنتی‌بیوتیک‌ها و رعایت بهداشت دهان از الزامات این مرحله است.
۴. مرحله دوم درمان ارتودنسی پس از جراحی
بعد از چند هفته، درمان ارتودنسی مجدداً ادامه پیدا می‌کند تا فک و دندانها در موقعیت نهایی تثبیت شوند. همچنین، پیگیری‌های منظم با جراح فک و ارتودنتیست برای بررسی روند بهبودی و اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن درمان الزامی است.
عوارض احتمالی عمل ارتوگناتیک چیست؟
عمل‌های ارتوسرجری نیز همانند سایر عمل‌ها؛ علاوه بر مزایای زیاد معایبی نیز دارند. از جمله معایب عمل ارتوگناتیک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تورم شدید صورت در روزهای اول پس از عمل: معمولاً در چند روز اول پس از جراحی، صورت به شدت متورم می‌شود که به‌مرور کاهش می‌یابد.
- درد و ناراحتی فک و صورت: پس از جراحی، درد در ناحیه فک و صورت طبیعی است و با دارو قابل کنترل است.
- بی‌حسی موقت یا دائمی در لب، گونه یا چانه: به دلیل آسیب احتمالی به اعصاب صورت، بی‌حسی در این نواحی ممکن است رخ دهد.
- خونریزی یا کبودی: در روزهای ابتدایی پس از عمل، خونریزی خفیف و کبودی در اطراف صورت و فک شایع است.
- عفونت محل جراحی: در صورت عدم رعایت بهداشت، احتمال عفونت در محل جراحی وجود دارد.
- نیاز به جراحی تکمیلی در برخی موارد: گاهی برای رسیدن به نتیجه بهتر، نیاز به جراحی مجدد یا اصلاحی احساس می‌شود.
- محدودیت در باز و بسته کردن دهان برای مدت کوتاه: حرکت فک ممکن است برای مدتی محدود باشد که معمولاً با تمرین و زمان بهتر می‌شود.
- اختلال موقت در صحبت کردن یا غذا خوردن: به دلیل تورم و تغییرات فک، گفتار و غذا خوردن ممکن است تا مدتی با سختی همراه باشد.
آیا جراحی ارتوگناتیک به اعصاب فک آسیب می‌رساند؟
استئو دیسترکشن (کشش استخوان فک) می‌تواند بر اعصاب حسی در استخوان تأثیر منفی بگذارد. با این حال، بیماران معمولاً جوان بوده و بهبود اعصاب حسی آنها خوب است
دستگاه بسط دهنده استخوان معمولاً پس از آخرین جابجایی استخوان و یا پس از قفل شدن باید برای حدود شش هفته باقی بماند. اگر این دستگاه از نوع دستگاه خارج دهانی باشد، معمولاً بیرون آوردن آن بسیار آسان است و اغلب نیازی به بیهوشی عمومی نیست.
مراقبت‌های پس از درمان
پس از انجام جراحی فک و گذراندن دوره نقاهت، موارد هست که باید توسط بیمار رعایت شود. از جمله:
- مسواک زدن دندانها و تمیز نگهداشتن دهان بسیار مهم است. احساس ورم بعد از عمل جراحی بسیار معمول است. اما بعد از جراحی بهبود خواهد یافت.
- کودک شما مقداری درد و ناراحتی خواهد داشت که با مصرف داروهای ضد درد قابل کنترل خواهد بود. اما بیماران معمولاً بی‌حسی و تورم را بیش از درد تجربه می‌کنند. این بی‌حسی در طی هفته‌ها یا ماه‌های بعد از عمل برطرف خواهد شد، اما گاهی اوقات در مناطق کوچکی از فک فوقانی یا تحتانی کودک که اهمیت عملکردی چندانی ندارد، تا یک سال باقی خواهد ماند.
- شش هفته پس از جراحی، ارتودنتیست ما اصلاحات نهایی دندانهای کودک شما را آغاز خواهد کرد. به طور معمول، مرحله نهایی درمان و تکمیل فرم نهایی فک، به زمانی در حدود شش ماه نیاز دارد، اما این زمان بسته به ویژگی‌های خاص فرزند شما ممکن است بیشتر طول بکشد.
- پس از آنکه ارتودنتیست ما بریس‌ها را از دهان کودک خارج کرد، بسیار مهم است که کودک شما از “ریتینر” طبق دستورالعمل، استفاده کند. اصلاحات کوچکی در دندانها می‌تواند منجر به تغییرات قابل توجهی در همترازی و انطباق دندانهای کودک شما گردد.
مزایای جراحی ارتوگناتیک چیست؟
در ادامه، برخی از مزایای انجام درمان ارتوگناتیک ذکر شده است.
دستیابی به انطباق طبیعی فک‌ها و افزایش طول عمر دندانها
کودک شما در صورتی که دارای وضعیت عدم انطباق دندانهای فک بالا و پایین (مال اکلوژن) باشد، ممکن است به مرور زمان دچار فرسودگی و آسیب دیدگی دندانها شود. در موارد مال اکلوژن شدید، ممکن است برای قرار دادن فک در موقعیت صحیح خود و دستیابی به انطباق طبیعی فک (بایت) عمل جراحی مورد نیاز باشد تا ظاهر و طول عمر دندانها بهبود یابد.
بهبود آپنه خواب
کودکانی که مشکل قابل توجه تنفسی در طی شب دارند (آپنه انسدادی خواب)، می‌توانند از مزایای جراحی برای جلو کشیدن فک و باز کردن راه هوایی خود در پشت گلو بهره‌مند شوند. هنگامی که عمل بیمار درست انجام شود، بیماران اغلب بهبود قابل توجهی می‌یابند و یا آپنه خواب آنها درمان می‌شود.
بهبود زیبایی فرم صورت
علاوه بر رفع مشکلات عملکردی مربوط به دندانها و تنفس بیمار، جراحی ارتوگناتیک به طور چشمگیری می‌تواند ظاهر فرزند شما را بهبود ببخشد. البته همه کودکان از مزایای یکسانی بهره‌مند نمی‌شوند، اما اصلاح ناهنجاری قابل توجه فک، موجب تعادل و هماهنگی بیشتر صورت می‌شود و گسترش اسکلت صورت اغلب منجر به تغییراتی می‌شود که ظاهر فرزند شما را بهتر و زیباتر نشان خواهد داد.
جراحی ارتوگناتیک نوعی عمل تخصصی برای اصلاح ناهنجاری‌های شدید فک است که هم به بهبود عملکردهایی مانند جویدن و تنفس کمک می‌کند و هم ظاهر صورت را متقارن‌تر می‌سازد. افراد با مشکلات ساختاری شدید فک، آپنه خواب یا نارضایتی از ظاهر فک کاندیدای مناسبی برای این جراحی هستند.
اما با وجود مزایای فراوان، عوارضی مانند تورم، بی‌حسی یا نیاز به جراحی تکمیلی نیز ممکن است رخ دهد. کلینیک دکتر قریشی؛ به عنوان برترین کلینیک شناخته شده در حوزه ارتودنسی و رفع ناهنجاری های فکی؛ شما را در زمینه جراحی ارتوگناتیک یاری می‌کند.
