اغلب ما اطلاعات کافی در مورد انواع فک، حالت فک نرمال و ناهنجاری‌های فک و صورت نداریم. این عدم اطلاع باعث می‌شود که اگر فک خود یا فرزندانمان دچار مشکل و ناهنجاری باشد نتوانیم آن را تشخیص داده و در زمان مناسب به پزشک مراجعه کنیم. همین موضوع می‌تواند سلامتی ما را تحت تاثیر قرار دهد.
در این مقاله قصد داریم در مورد شکل صحیح فک، کلاس های فک و انواع ناهنجاری‌های بایت صحبت کنیم. اگر می‌خواهید هنگام مراجعه به مطب دندانپزشک روند و شیوه درمان خود را به درستی درک کنید تا پایان با ما همراه باشید.
اکلوژن دندان چیست؟
به نحوه قرارگیری دندان‌ها و فک‌های بالا و پایین هنگام جفت شدن اکلوژن می‌گویند. اکلوژن فک و دندان‌ها تاثیر زیادی در چهره و حالت صورت دارد، به ویژه در حالت نیمرخ وضعیت اکلوژن کاملا به چشم می‌آید و واضح است.
اگر فک‌ها با هم هماهنگ بوده و همپوشانی درستی داشته باشند و دندان‌ها نیز تراز باشند، اکلوژن طبیعی و نرمال است.
هر چیزی که این هماهنگی را بهم بزند و باعث شود فک‌ها به درستی روی هم جفت نشوند به عنوان مال اکلوژن شناخته می‌شود. در صورت عادی نبودن شکل و ظاهر فک‌ها باشد بدانیم که مشکلی در بایت وجود دارد و به متخصص ارتودنسی مراجعه نماییم.
شکل صحیح فک چگونه است؟
شکل صحیح فک و نحوه درست قرار گرفتن دندان‌ها روی هم به این صورت است که با بسته شدن فک‌ها دندان‌های بالا و پایین به صورت تراز روی هم جفت شوند.
اگر فک‌ها و دندان‌ها وضعیت طبیعی و نرمال داشته باشند، دندان‌های فک بالا به مقدار خیلی کم جلوتر از دندان‌های فک پایین قرار گرفته و اندکی آن‌ها را پوشش می‌دهند. اما در صورت وجود هر نوع ناهنجاری فک و صورت، دندان‌ها به درستی روی هم قرار نگرفته و شکل ظاهری و زیبایی دندان‌ها دچار مشکل می‌شود.
معمولا تا زمانی که فرد با گرفتگی فک یا مشکل جدی در جویدن، بلع، تنفس یا صحبت کردن مواجه نشود، متوجه وجود عارضه فکی خود نخواهد شد.
انواع کلاس های فک
معمولا مشکلاتی که برای فک و حالات دندان به وجود می آید را کلاس های فک و یا کلاس مال اکلوژن می نامند؛ که بر اساس میزان ناهنجاری طبقه بندی شده است. انواع فک صورت بر اساس نحوه قرارگیری فک یا کوچک و بزرگ بودن آن شامل موارد زیر است:
مال اکلوژن کلاس ۱
مال اکلوژن کلاس یک تا حد زیادی شبیه به حالت فک نرمال است. یعنی هنگام بسته شدن دهان، فک‌ها به درستی روی هم قرار می‌گیرند اما مشکل در دندان‌ها وجود دارد. به طوری که به دلیل کوچک یا بزرگ بودن فک مشکلاتی از قبیل بی نظمی، شلوغی، بیرون زدگی، فاصله بین دندانی، کراس بایت، تداخل و چرخش دندان‌ها به وجود می‌آید.
همچنین ممکن است رشد بیش از حد و یا کمتر از حد دندان‌ها اتفاق بیفتد. این ناهنجاری می‌تواند یک یا هر دو فک را درگیر کند.
مال اکلوژن کلاس ۲
در مال اکلوژن کلاس ۲ یا رتروگناتیسم (Retrognathism) فک و دندان‌های بالایی بسیار جلوتر از فک و دندان‌های پایینی قرار می‌گیرند. به طوری که دندان‌هایی جلویی فک پایین به طور کامل توسط دندان‌های بالایی پوشش داده می‌شوند.
در این حالت از انواع فک صورت، نیمرخ صورت به شکل محدب است و چانه و لب پایین کاملا به سمت عقب هستند. ناهنجاری فکی اوربایت یکی از انواع مال اکلوژن کلاس ۲ است.
علت بروز مال اکلوژن کلاس ۲
عقب بودن فک پایین و مال اکلوژن کلاس ۲ در نتیجه رشد نکردن فک پایین به اندازه استاندارد رخ می‌دهد. گاهی نیز فک پایین رشد نرمالی دارد اما فک بالا بیش از حد طبیعی رشد کرده است.
وراثت و سابقه ژنتیکی، مکیدن بیش از حد پستانک یا انگشت در دوران کودکی و عدم استفاده از پستانک ارتودنسی در سنین کودکی از جمله علل ایجاد و تشدید این عارضه هستند.
درمان مال اکلوژن کلاس ۲
این مورد از انواع فک صورت با اصلاح رشد و ایجاد هماهنگی بین رشد دندان‌های بالا و پایین و استخوان‌های فک قابل درمان است.
انواع روش‌های ارتودنسی ثابت و متحرک از قبیل ارتودنسی عملکردی، هدگیر و فنر فورسس (فورسوز)، کشیدن دندان و جراحی فک از جمله راه‌های مورد استفاده برای اصلاح و درمان ناهنجاری‌های کلاس ۲ هستند. همچنین در سنین پایین می‌توان با کمک روش‌های ارتودنسی از تشدید آن جلوگیری کرد.
مال اکلوژن کلاس ۳
مال اکلوژن کلاس ۳ یا پروگناتیسم (Prognathism) کاملا برعکس مال اکلوژن کلاس ۲ است. یعنی فک پایین حالت جلو زدگی دارد. به طوری که دندان‌های جلویی فک بالا توسط دندان‌های فک پایین پوشش داده می‌شوند.
نیمرخ صورت در این وضعیت حالت مقعر دارد و چانه به سمت جلو کشیده شده است. آندربایت دندان یکی از انواع ناهنجاری فکی کلاس ۳ است.
علت مال اکلوژن کلاس ۳
این نوع از کلاس های فک به دلیل رشد بیش از حد فک پایینی، رشد ناقص و کمتر از وضعیت طبیعی فک بالا یا ترکیبی از هر دو ایجاد می‌شود. علت اصلی ناهنجاری فکی کلاس ۳، وراثت و ژنتیک است.
انواع ناهنجاری های دندان
در این بخش به معرفی انواع ناهنجاری فک و دندان که معمولا به دلایل ژنتیکی، ضربه یا تروما و عادات و رفتارهای غلط ایجاد می‌شوند می‌پردازیم. شایع ترین انواع ناهنجاری های فک و دندان عبارتند از:
| نوع ناهنجاری فک | توضیحات |
| اورجت | رشد دندان‌های جلویی فک بالا به سمت بیرون |
| اوربایت | پوشش کامل دندان‌های جلویی فک پایین توسط دندان‌های فک بالا که به صورت کاملا عمودی قرار گرفته‌اند. |
| اپن بایت | به هم نرسیدن دندان‌های جلویی فک بالا و پایین هنگام بسته شدن فک |
| کراس بایت | قرار گرفتن دندان‌های دو فک روی هم به شکل نامتوازن و غیر طبیعی |
| آندربایت | جلو بودن دندان‌های فک پایین نسبت به دندان‌های فک بالا |
| دیپ بایت | پوشش دندان‌های فک پایین توسط دندان‌های فک بالا، به صورتی که دندان‌های فک بالای زاویه‌ای به سمت بیرون دارند. |
| شلوغی و ازدحام دندان‌ها | فشردگی دندان‌ها در فک به دلیل نبودن فضای کافی برای رشد |
| غیبت دندان | رشد نکردن یک یا چند دندان به هر دلیل |
| عقب زدگی فک | رشد دندان‌های فک بالا به سمت داخل |
فاصله استاندارد فک بالا و پایین چقدر است؟
در حالت طبیعی فک و دندان، هنگام بسته شدن فک، فاصله استاندارد فک بالا و پایین به این صورت است که دندان های فک بالا حدود ۲ میلی‌متر جلوتر از فک پایین قرار می‌گیرد. اگر فاصله بین دندان‌های دو فک بیشتر از این مقدار باشد نشان دهنده وجود ناهنجاری در فک و دندان‌ها است.
در صورت وجود هر نوع عدم تقارن و ناهماهنگی در وضعیت فک و دندان‌ها بهتر است هرچه سریعتر برای تشخیص نوع کلاس فک و شروع درمان به متخصص ارتودنسی مراجعه نمایید.
علائم ناهنجاری فک و دندان
از جمله علائم رایج انواع ناهنجاری فک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نامتقارن بودن ظاهر و فرم صورت
- تنفس دهانی
- زخم شدن مکرر و گاز گرفتن بخش‌های داخلی دهان به دلیل تراز نبودن دندان‌ها
- دشوار بودن و احساس ناراحتی هنگام گاز گرفتن و جویدن غذا
- مشکلات گفتاری و دشواری تلفظ صحیح کلمات (نوک زبانی حرف زدن)
- بهم ریختی و نامرتبی دندان‌ها
- ساییدگی دندان‌ها
درمان ناهنجاری در انواع فک صورت
ارتودنتیست بعد از تشخیص نوع کلاس فک و ناهنجاری دندان و شدت مال اکلوژن یک طرح درمان را برنامه ریزی کرده و مراحل درمان را آغاز می‌کند. متداول‌ترین روش‌های درمان انواع ناهنجاری فک صورت شامل موارد زیر است:
- کشیدن دندان برای اصلاح شلوغی و ازدحام دندان‌ها
- تغییر موقعیت و شکل فک یا کمک عمل جراحی
- کنترل رشد استخوان فک با وسایل و تجهیزات مخصوص
- استفاده از بریس‌ها و براکت‌های فلزی ارتودنسی برای اصلاح موقعیت دندان‌ها
- رفع ناهنجاری‌های فک و دندان با انواع روش‌های ارتودنسی ثابت و متحرک
در این مقاله به معرفی کامل کلاس های فک، انواع فک صورت و انواع مال اکلوژن پرداختیم. اگر احساس می‌کنید خود یا فرزندتان یکی از علائم ناهنجاری فک و دندان را دارید توصیه می‌شود هر چه سریعتر برای درمان اقدام نمایید. تشخیص به موقع و شروع درمان در سنین کودکی تا حد زیادی می‌تواند از تشدید ناهنجاری و عوارض ناشی از آن جلوگیری نماید. همچنین درمان به موقع باعث کاهش هزینه‌ها و طول دوره درمان شده و باعث می‌شود نتیجه مطلوب‌تری حاصل شود.
