عقب بودن فک پایین یک مشکل اسکلتی فکی است که شیوع بالایی در بین افراد جامعه دارد. در این ناهنجاری فک پایین نسبت به فک بالا عقب‌تر قرار گرفته است. در اغلب بیمارانی که دچار عارضه عقب بودن فک پایین هستند، یک اورجت دندانی محسوس نیز مشاهده می‌شود. یعنی فاصله افقی بین دندان‌های جلویی فک بالا و پایین بیشتر از حد نرمال است.
در مقاله پیش رو ناهنجاری عقب بودن فک پایین را مورد بررسی قرار داده و به توضیح علل، علائم و روش‌های درمان آن می‌پردازیم. تا پایان با ما همراه باشید.
ناهنجاری فکی عقب بودن فک پایین
عقب بودن فک پایین که یکی از مشکلات شایع مراجعه کنندگان متقاضی درمان ارتودنسی است، از جمله ناهنجاری‌های فکی کلاس ۲ می‌باشد. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد کسانی که برای اصلاح بهم‌ریختگی دندان‌ها و درمان مشکلات فکی به دندانپزشک مراجعه می‌کنند، دچار این ناهنجاری هستند.
این عارضه فکی، تناسب نداشتن و عدم قرارگیری صحیح دندان‌های فک بالا و پایین روی هم عوارض بسیاری از جمله مشکلات تنفسی، گوارشی و شکستگی دندان‌ها را به همراه دارد.
به طور خلاصه عقب بودن فک پایین، زیبایی، اعتماد به نفس و سلامت جسمی افراد را تحت تاثیر قرار داده و می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را کاهش دهد. از این رو لازم فرد هرچه سریعتر برای تشخیص به موقع و انجام اقدامات درمانی موثر به دندانپزشک مراجعه نماید.
چرا فک پایین عقب‌تر قرار می‌گیرد؟
مهمترین علل عقب بودن فک پایین، وراثت و اختلالات مادرزادی است. اما در برخی موارد افرادی بدون زمینه وراثتی نیز به این مشکل مبتلا می‌شوند. دلیل این امر می‌تواند وارد آمدن ضربه یا تروما به فک باشد. اختلالات مربوط به رشد در دوران جنینی و کودکی که منجر به کوچک بودن فک پایین می‌شود نیز یکی دیگر از دلایل عقب ماندن فک پایین است. برخی افراد نیز به دلیل رفتارهای غلط در کودکی مانند مکیدن انگشت شست به این عارضه دچار می‌شود.
عوارض عقب ماندن فک پایین
اگر مشکل عقب بودن فک پایین بدون توجه رها شود و اقدامات مناسب برای درمان آن انجام نشود، عوارض و مشکلات زیر را به دنبال خواهد داشت:
- اختلال در جویدن غذا و بروز مشکلات گوارشی
- آسیب به لثه‌ها
- بروز مشکلات تنفسی و مشکلات خواب
- پوسیدگی و خرابی دندان‌ها به دلیل عدم امکان تمیز کردن صحیح آن‌ها
- شکستگی و آسیب به دندان‌ها به دلیل تراز نبودن فک‌ها و وارد آمدن فشار اضافه به دندان‌ها
کوچک بودن فک پایین
کوچک بودن فک پایین، هیپوپلازی فک پایین، میکروگناتیا یا میکروگناتسیم به وضعیتی گفته می‌شود که فک پایین فرد نسبت به سایر اجزای صورت بسیار کوچکتر و کوتاه‌تر است.
فرد ممکن است به دلیل برخی شرایط ژنتیکی با مشکل کوچک بودن فک پایین متولد شود یا در طول زندگی به دلایل دیگر به این ناهنجاری مبتلا شود.
این عارضه ممکن است به دلیل تریزومی ۱۳ و ۱۸، پروژریا (پروگریا یا پیری زوردرس) یا سندروم الکل جنینی اتفاق بیفتد.
اگر احساس می‌کنید فک کودکتان بسیار کوچک است یا کودک شما در جویدن غذا، نفس کشیدن و صحبت کردن مشکل دارد به متخصص اطفال مراجعه کنید. شرایط ژنتیکی منجر به کوچک ماندن فک پایین بسیار جدی بوده و نیاز به درمان فوری دارند.
تشخیص عقب بودن فک پایین
هنگامی که فرد دچار ناهنجاری عقب بودن فک پایین است لب و دندان‌ها به درستی روی هم قرار نمی‌گیرند. در نتیجه دندان‌های فک بالا و به طب آن لب بالا جلوتر به نظر می‌رسند. به همین دلیل بسیاری از افرادی که مشکل عقب بودن فک پایین دارند، این مشکل را به صورت جلو بودن فک بالا می‌دانند و به عنوان کسی که دچار ناهنجاری جلو بودن فک بالا است به دندانپزشک مراجعه می‌کنند. زیرا برجستگی دندان‌ها بیشتر از عقب رفتگی آن‌ها توجه افراد را جلب میکند.
برای تشخیص نوع مشکل و ناهنجاری فکی بهترین کار مراجعه به دندانپزشک است. دندانپزشک با سنجش ارتباط دو فک بالا و پایین نسبت به هم می‌تواند به خوبی تشخیص دهد که ناهنجاری مربوط به کدام فک است.
عقب بودن فک پایین از سنین کودکی قابل تشخیص است. اما بسیاری از والدین به اشتباه تصور می‌کنند که دلیل آن رویش نامناسب دندان‌ها به سمت داخل دهان است. در حالی که دندان‌های کودک به دلیل مشکل فک پایین به طرز نادرستی رشد کرده و در دهان قرار گرفته‌اند.
بنابراین در صورتی که احساس می‌کنید یکی از فک‌های کودک جلوتر از فک دیگر قرار دارد برای تشخیص دقیق مشکل و درمان زود هنگام به دندانپزشک مراجعه نمایید.
عقب بودن فک پایین در نوزادان
عقب بودن فک پایین در نوزادان به دلیل عدم تکامل سیر رشد آن‌ها است. مسیر رشد انسان‌ها از سر شروع شده و به پا می‌رسد. یعنی در دوره جنینی بخش عمده بدن را سر تشکیل می‌دهد و در خود سر نیز جمجمه حداکثر تکامل را دارد. با افزایش سن اندام‌های انتهایی بدن یعنی دست‌ها و پا و در قسمت سر فک پایین رشد می‌کنند تا با سایر اندام‌ها تناسب پیدا کنند.
علت ابن ایت که هنگام تولد که نوزاد از کانال زایمان عبور میکند ابتدا سر و سپس سایر اندام‌های او از بدن مادر خارج می‌شود. بنابراین اندام‌های دیگر از جمله فک پایین برای اینکه مانع کمتری هنگام زایمان ایجاد کنند، در دوره جنینی کمتر رشد کرده و بعد از تولد رشدشان تکمیل می‌شود. لذا عقب بودن فک پایین در نوزادان امری طبیعی است و با رشد نوزاد اصلاح می‌شود.
درمان عقب بودن فک پایین در روش ها و سنین مختلف
روش درمانی که برای عقب ماندن فک پایین به کار برده می‌شود به عوامل متعددی از قبیل شدت ناهنجاری، سن بیمار، میزان تکامل رشد استخوان فک و سایر مشکلات و ناهنجاری‌های فکی و دندانی بستگی دارد. به همین دلیل طرح درمان برای کودکان و بزرگسالان باهم متفاوت است.
درمان عقب بودن فک پایین در کودکان
اغلب موارد و مشکلات فک و دندان که منجر به عقب ماندن فک بالا می‌شوند در دوره کودکی رخ می‌دهد. عدم رشد کامل هریک از فک‌ها در این دوره یکی از عوامل عقب ماندن فک از جمله عقب ماندگی فک پایین است. نتیجه این ناهنجاری بهم خوردن توازن افقی دندان‌ها و عدم قرارگیری صحیح آن‌ها روی هم است.
از طرفی چون در دوران پیش از بلوغ رشد استخوان‌ها هنوز کامل نشده و امکان تغییر در فرآیند رشد فک‌ها وجود دارد، شانس موفقیت درمان‌های غیر تهاجمی مانند ارتودنسی کودکان بیشتر خواهد بود.
به همین دلیل است که متخصصان ارتودنسی توصیه می‌کنند کودکان در سنین ۶ تا ۷ سالگی برای اولین ویزیت ارتودنسی به دندانپزشک مراجعه کنند. به این ترتیب در صورت تشخیص عقب بودن فک پایین، فرصت کافی وجود دارد تا پیش از رسیدن به سن بلوغ و تکمیل رشد فک‌ها و دندان‌ها درمان ناهنجاری به شکل موثرتر و ساده‌تر انجام شود.
معمولا برای درمان عقب بودن فک پایین در کودکان از دستگاه فانکشنال ارتودنسی استفاده می‌شود. ارتودنسی فانکشنال علاوه بر مرتب کردن دندان‌های بهم ریخته، وضعیت استخوان‌های فک را بهبود بخشیده و به جلو کشیدن فک در کودکی و سن رشد کمک میکند.
درمان عقب بودن فک پایین در بزرگسالان
اصلاح ناهنجاری‌های فک در بزرگسالان و بعد از سن بلوغ به دلیل تکمیل رشد استخوان فک دشوارتر و پرهزینه‌تر خواهد بود. روش‌هایی که برای درمان عقب بودن فک پایین در بزرگسالان استفاده می‌شود عبارتند از:
درمان عقب بودن فک پایین بدون جراحی
تا زمانی که احتمال رشد فک وجود داشته باشد امکان جلو کشیدن فک و درمان عقب بودن فک پایین بدون جراحى وجود دارد. در برخی موارد با وجود گذشتن از سن بلوغ دندانپزشک تشخیص می‌دهد که احتمال رشد فک وجود دارد و برای اصلاح ناهنجاری‌های فک نیازی به جراحی نیست. همچنین در صورتی که ناهنجاری و عقب ماندن فک پایین شدید نباشد، روش‌های غیر از جراحی برای درمان بکار برده می‌شود. از جمله روش‌های درمان عقب بودن فک پایین بدون جراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
درمان عقب بودن فک پایین با ارتودنسی
یکی از طرح‌های درمان که برای اصلاح و جلوکشیدن فک پایین عقب رفته در بیماران بزرگسال مورد استفاده قرار می‌گیرد، ارتودنسی کاموفولاژ یا ارتودنسی بدون جراحی فک است. در این روش درمانی متخصص ارتودنسی سعی میکند با عقب بردن قوس دندانی فک بالا و جلو آوردن قوس دندانی فک پایین به شکل همزمان، بین دو فک توازن و تناسب برقرار کند. این روش با کشیدن دندان یا بدون کشیدن دندان انجام می‌شود.
روش درمان عقب بودن فک پایین با ارتودنسی تنها در صورتی که عقب ماندگی فک پایین خفیف یا متوسط باشد، نتیجه مطلوب به همراه خواهد داشت.
ارتودنسی فک پایین علاوه بر جلوکشیدن فک پایین برای بهبود عملکرد دهان و دندان‌ها در جویدن و گفتار نیز موثر است. بعد از درمان شما تغییرات قبل و بعد ارتودنسی دندان را به وضوح احساس خواهید کرد.
درمان با ورزش
برای اطمینان از تاثیر ورزش‌های فک در درمان عقب بودن فک پایین بهتر از با دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی مشورت نمایید تا ورزش‌های مناسب را به شما توصیه کند.
یکی از ورز‌ش‌هایی که می‌تواند در درمان عقب ماندگی خفیف فک پایین تاثیر داشته باشد این حرکت است:
ابتدا به پشت دراز کشیده و زبان خود را به سقف دهان فشار دهید. با این ورزش ماهیچه‌های جلو گردن فعال می‌شوند. چانه خود را به سمت سینه آورده و سرتان را از زمین جدا کنید. در این مرحله نباید شکم خود را بالا بیاورید. حال دوباره سرتان را به زمین نزدیک کنید. این حرکت را در سه ست ۱۰ تایی تکرار نمایید.
از آنجایی که عضلات درگیر در این حرکت معمولا تحرک زیادی ندارند، این ورزش را به مدت طولانی و با سرعت زیاد انجام ندهید. زیرا باعث کشیدگی عضلات گردن می‌شود.
درمان عقب ماندن فک پایین با روش جراحی فک
اگر ارتودنتیست تشخیص دهد که به علت شدت بالای ناهنجاری روش‌های درمان غیر جراحی نمی‌تواند مشکل عقب ماندن فک پایین را در بیمار رفع نماید، روش جراحی فک (ارتوسرجری) توصیه می‌شود.
در این روش ارتودنتیست با یک برنامه ریزی دقیق درمان ارتودنسی را آغاز میکند تا بیمار برای جراحی فک آماده شود. به طور معمول یک سال قبل از جراحی فک، فرد باید تحت درمان ارتودنسی قرار گیرد تا شرایط برای انجام جراحی مهیا شود.
طی عمل جراحی، جراح فک و صورت، فک پایین فرد از زیر پوست برش داده و به صورت کشویی جلو می‌کشد. سپس استخوان فک را در جایگاه صحیح با پیچ تثبیت میکند.
پس از ترخیص از بیمارستان و سپری شدن دوره نقاهت، با تایید جراح فک فرد نزد ارتودنتیست باز می‌گردد تا درمان ارتودنسی برای او تکمیل شود.
جراحی فک پایین باعث می‌شود فک در وضعیت صحیح خود قرار گرفته و غبغب زیر گلو بیمار نیز از بین برود. همچنین در صورتی که فرد مشکل آپنه تنفسی داشته باشد، مشکلش رفع خواهد شد.
این جراحی از جمله جراحی‌های ساده فک است که درد آن به اندازه درد جراحی دندان عقل فک پایین توصیف می‌شود.
مشکل عقب بودن چانه
فک پایین علاوه بر تنه فک، استخوان چانه را نیز در بر می‌گیرد. در برخی موارد تنه فک پایین عقب نیست ولی قسمت پایین صورت فرد عقب رفته به نظر می‌آید. در این مواد مشکل عقب بودن چانه وجود دارد.
عمل جلوآوردن چانه بسیار ساده‌تر از جراحی فک پایین است و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد. در مورد عقب بودن چانه قسمت استخوانی چانه برش داده شده و جلو آورده می‌شود. پس از تثبیت چانه در جایگاه جدید، فضای بینابینی را با استخوان پر می‌کنند. گاهی نیز نیازی به برش استخوان چانه نیست و عقب بودن چانه با پروتز قابل اصلاح است.
درمان خانگی عقب بودن فک پایین
همانطور که گفته شد مشکل عقب بودن فک پایین یک ناهنجاری شایع است که گاهی با مشکل جلو بودن فک بالا اشتباه گرفته می‌شود. تشخیص و درمان این ناهنجاری نیازمند مراجعه به دندانپزشک و اجرای یک طرح درمانی دقیق است. اگرچه اقداماتی مانند برخی حرکات ورزشی فک ممکن است در درمان این ناهنجاری موثر باشد اما به طور کلی هیچ روش درمان خانگی عقب بودن فک پایین وجود ندارد.
لذا اگر شما یا کودکتان به عارضه عقب ماندن فک پایین دچار هستید و از عوارض آن رنج می‌برید هرچه سریعتر به متخصص ارتودنسی یا جراح فک و صورت مراجعه نمایید.
بهترین سن برای درمان عقب بودن فک پایین
به مرور زمان و با افزایش سن، سرعت رشد فک افزایش یافته و در دوره بلوغ به حداکثر می‌رسد. با تکمیل بلوغ فک پایین حداکثر رشد خود را انجام داده و تنها کمی با تکامل فاصله دارد.
لذا بهترین سن درمان عقب ماندگی فک پایین یک سال قبل از بلوغ است. هر چه اقدامات درمانی در زمان مناسب‌تری انجام شود، احتمال برگشت ناهنجاری و نیاز به درمان و ارتودنسی مجدد کمتر خواهد بود.
بلوغ در دختران و پسران در سنین مختلفی اتفاق می‌افتد حتی در بین دختران و پسران نیز سن بلوغ یکسان نیست. تکمیل قاعدگی در دختران و رویش ریش در پسران نشانه‌هایی از تکمیل بلوغ است.
کلام آخر
در این مقاله به بررسی ناهنجاری عقب بودن فک پایین و علل ایجاد آن پرداختیم. همچنین روش‌های درمان جراحی و ارتودنسی این عارضه را معرفی کردیم. اگر احساس می‌کنید فک پایین شما با فک بالا تناسب ندارد و در موقعیت عقب‌تری قرار گرفته است، برای تشخیص دقیق نوع ناهنجاری به دندانپزشک مراجعه نمایید.
قبل از رسیدن به سن بلوغ و تکمیل رشد استخوان‌ها این ناهنجاری با ارتودنسی قابل درمان است. اما در بزرگسالان و کسانی که دچار ناهنجاری شدید هستند ممکن است بنا به تشخیص متخصص ارتودنسی و جراح فک و صورت روش جراحی انجام شود.
