زمانی که ابزارهای ارتودنسی روی دندان ثابت میشوند، کنترل بر حرکت دندان افزایش می یابد.
ابزارهای متحرک ارتودنسی که در ارتودنسی متحرک استفاده می شوند تنها میتوانند به دندان ضربه سبکی وارد کنند، در حالی که ابزارهای ثابت میتوانند هر نوع حرکت مورد نظر دندان را فراهم آورند.
با استفاده از وارد آوردن نیروی کنترل شده به تاج دندان از طریق ابزار ثابت ارتودنسی، میتوان به حرکات نقطه ای و یکپارچه و نیز چرخش دندان، دست یافت. خارج شدن دندان از حفره خود و به داخل فرو رفتن آن نیز در این روش امکان پذیر می باشد.
به طوری که قبلا اشاره شده است، یکی از دلایل استفاده انحصاری از ابزارهای ارتودنسی ثابت توسط متخصص ارتودنسی ، تاثیر چشمگیر آموزشی است که پدر ارتودنسی مدرن، دکتر ادوارد انگل، نه تنها در گذشته پزشکی بالینی بلکه حتی در ارتودنسی معاصر نیز از خود بر جای گذاشته است.
بزرگترین نقش دکتر انگل در تکامل ابزارهای ثابت ارتودنسی، روش اج وایز ( edgewise ) او بود.
اج وایز به این موضوع اشاره دارد که یک سیم مستطیلی در یک براکت مستطیلی در روی دندان گذاشته میشود به صورتی که بلندترین ضلع آن افقی باشد یا در جهت کامی / زبانی – چهره ای (facial-lingual) قرار بگیرد.
ردیف سیم مستطیلی در شیار مستطیلی براکت امکان جایگیری مناسب دندان و به خصوص وسیع شدن قوس دندانی را فراهم می آورد.
باید به یاد داشته باشید دکتر انگل شدیدا مخالف کشیدن دندان در ارتودنسی بود و بر وسیع کردن قوس دندانی برای درمان هر گونه بهم ریختگی، تاکید داشت. بعدها زمانی که متخصصان بالینی نیاز به کشیدن دندان در موارد عدم تطابق طول قوس دندان را مشاهده کردند، مشخص شد روش اج وایز قادر نیست فضای باقی مانده دندان خارج شده را به درستی ببندد.
پلایرهای سیم نگهدار (Wire-Holding) ارتودنسی
از این پلایرهای ارتودنسی (انبرهای مخصوص ارتودنسی) اغلب برای کار گذاشتن و برداشتن سیم آرچ (آرچ وایر) در دهان استفاده میشود نه خم کردن سیمها (خم کردن سیمها در مورد پلایرهای منقار پرنده و سه شاخه مطرح است).
همانند پلایرهای خم کننده سیم، در این مورد نیز ارتودنتیست باید مصرف درست پلایر سیم نگهدار را نیز بداند.
همچنین به یاد داشته باشید که یک پلایرِ سیم نگهدار را میتوان به جای دیگری استفاده کرد، به طوری که استفاده از این پلایرها اغلب به ترجیح شخصی و زمینه آموزشی متخصص باز میگردد.
پلایر هاو مستقیم: این پلایرها اغلب برای جایگذاری داخل دهان و خارج کردن آرچ سیم لبیالی استفاده میشوند. همچنین با سفت کردن لیگاچور سیم اطراف براکت، برای محکم کردن سیم به دندان نیز استفاده میشوند.
پلایر هاو منحنی: به علت انحنای نوک این پلایر، از آن برای قرار دادن آرچ سیم لبیالی در داخل لوله خلفی ترین دندان بند، استفاده میشود. همچنین آن را میتوان برای خم کردن یا محکم کردن سیم پشت لوله مولر استفاده کرد تا از تحریک خلط بیمار جلوگیری نماید.
پلایر وینگارت: استفاده از این پلایر مشابه پلایر هاو منحنی است. پلایر وینگارت به خاطر نوک کوچک و زاویه دارش، بسیار مورد استفاده متخصصان قرار میگیرد. این پلایر هم همانند پلایر هاو منحنی، در بخشهای عقبی قوس دندانی کاربرد زیادی دارد.
تجهیزات بند
پوشرِ بند (هل دهنده بند): پوشر بند با قلابی در راس، برای قرار دادن بندهای ارتودنسی در دندان استفاده میشود. توصیه میشود برای فشار وارد کردن از کف دست (نه انگشت) جهت ترمیم آمالگام استفاده شود. دلیل آن این است که متخصص بتواند از انگشت شست دست در مقابل دندان مجاور برای ثبات استفاده کند چرا که پوشر بند ، برای قرار دادن بند روی دندان استفاده میشود. باید به یاد داشته باشید که بند ارتودنسی باید تا حد ممکن، محکم و اندازه دندان باشد و به سیمان برای سفت کردن بند در جای خود اکتفا نشود. به این امر ” خود نگهداری” میگویند و از پوسیدگی دندان داخل بند ارتودنسی جلوگیری میکند. برای کسب بهترین نتیجه، بخش دندانه دار ابزار به صورت متناوب روی چفت جوش لوله یا براکت جوش خورده و گیره استقرار زبانی ( ارتودنسی لینگوال ) بند قرار داده میشود و بند با فشار در ارتفاع مناسب روی دندان قرار میگیرد.
بیترِ بند (گاز گیرنده بند): این ابزار اغلب برای همان اهداف پوشر بند مورد استفاده قرار میگیرد. اگر چه به جای فشار دست و انگشت، نیروی بایت (گاز گرفتن) بیمار برای قرار دادن بند ارتودنسی در دندان به کار گرفته میشود. از بیترِ بند باید تنها برای قرار دادن بندها در دندانهای عقبی استفاده شود چون جهت نیروی اکلوژال دندانها در بخش جلویی قوس دندان به اندازه ناحیه عقبی این قوس، عمودی نیست. انتهای دندانه دار این ابزار به طور متناوب بر چفت جوش براکت یا لوله و گیره استقرار لینگوال قرار داده میشود و از بیمار درخواست میشود به آرامی بر روی پلاستیک گاز بزنند تا بند در جایگاه درست خود قرار بگیرد.
پلایر کانتور دهنده بند: این پلایرها برای همتراز کردن مناسب بند ارتودنسی به منظور تطابق بند با تحدب طبیعی دندانهای مولر (آسیا) و پره مولر (آسیای کوچک) استفاده میشوند. نوک حبابی شکل این پلایر بر سطح داخلی بند ارتودنسی قرار داده شده و فشار دست برای بهبود تراز پیش از جایگذاری نهایی در دندان خلفی استفاده میشود.
پلایر کشیدنِ بند: این پلایر به ویژه در خارج کردن بند ارتودنسی از دندانهای خلفی مفید است. استفاده از پلایر کشیدن بند را در دندانهای قدامی توصیه نمیکنیم به خصوص در دندانهای پیشین پایینی. علت آن این است که نیرویی که در حین کشیدن بند استفاده میشود ممکن است آسیب ایجاد کرده یا حتی شکستگی در محل پیوند سیمان و مینا در این دندان نسبتا کوچک ایجاد نماید. هنگام استفاده از پلایر کشیدن بند، باید احتیاط شود تا در مینا ترک ایجاد نشده یا آسیبی به تاج دندان نرسد. بنابراین باید بین نوک کُند پلایر و سطح اکوژال دندان، از رول پنبه ای یا نخی استفاده شود. محدبترین ناحیه یا بخش آندرکات در دندانهای خلفی ماگزیلاری در سطح کام و ناحیه آندر کات در دندان خلفی ماندیبولار، در سطح باکال قرار دارد. بنابراین انتهای نوک دیگر در زیر لبه باکال – لثه ای (ژینژیوال) بندهای پایینی خلفی و زیر سطح کامی – لثه ای بندهای خلفی بالایی قرار میگیرد. جایگذاری درست نوک این پلایرها بسیار مهم است چون بند باید ابتدا در سطوح بیشترین تحدب یا آندرکات از جا خارج شود. با استفاده از فشار ملایم، دسته های پلایر به سمت هم فشرده میشوند تا جایی که سیمان باز شده و بند از دندان شل شود.
پوشر بند، بیتر بند، پلایر کانتور دهنده بند، پلایر کشیدن بند (نوک کند در بالا و نوک تیز در پایین)
اجزای ارتودنسی ثابت
اجزای اصلی ارتودنسی ثابت عبارتند از بند، اتچمنتها و سیم آرچ .
بند ارتودنسی
بندهای ارتودنسی سابقه تکاملی بس طولانی دارند. ابزارهای اولیه ارتودنسی دکتر انگل، شامل بندهایی بود که از نوارهای الیاژ طلا ساخته شده بود و به دندان سیمان میشد.
در درمان مال اکلوژن، استفاده از بند ارتودنسی محکم و کاملا اندازه، چند هدف را دنبال میکند. اول آن که از دندان در مقابل پوسیدگی محافظت مینماید. این مسئله با ظهور براکتهای باندی مشهودتر است. چون دندان در سطوح بین دندانی تحت پوشش قرار ندارد، پوسیدگی در حین و پس از درمان ارتودنسی با سیستم باند در مقایسه با درمانی که با بندهای محکم و اندازه ارتودنسی انجام میشود، بیشتر دیده میشود. دوم آن که بند ارتودنسی برای قرار دادن اتچمنتهای (ضمایم) گوناگون برای کاربرد ارتودنسی و گاهی اوقات فشارهای ارتوپدی استفاده میشود . روش سنتی اتچمنتهای ثابت شامل جوش دادن آن به بند استیل ضد زنگ پیش ساخته است که سپس با سیمان روی – اکسی فسفات یا سیمان مشابه، به دندان سیمان میشود. این سیمان نه تنها به نگه داشتن بند در جای خود کمک میکند بلکه از تشکیل پلاک بین بند و مینای دندان نیز جلوگیری مینماید. سیمان باید در هر بار مراجعه، بررسی شود چون اگر نشتی داشته باشد، باعث معدنی زدایی جدی و سریع مینا میشود. همان طور که پیش تر اشاره شد، بند سفت و محکم تنها مقدار مشخصی خود نگهداری ایجاد میکند. به عبارت دیگر متخصص نباید تنها به قابلیت چسبندگی سیمان برای نگه داشتن بند در جای خود، اکتفا کند.
جایگذاری بند
چند شرکت، بند ارتودنسی پیش ساخته و از پیش جوش خورده تولید میکنند. معمولا بندهای هر شرکت تکنیکهای مختلفی برای جایگذاری صحیح دارد که شامل چندین مرحله می باشد که توسط متخصص صورت میگیرد.
اتچمنتها (ضمایم )
هر چیزی که به بند ارتودنسی جوش خورده یا لحیم شد باشد، اتچمنت یا ضمایم خوانده میشود. اتچمنتها مهمترین بخش بند هستند و برای متصل شدن سیم و ابزارهای مختلف برای وارد آوردن نیرو، به کار گرفته میشوند. متداولترین اتچمنتها ، براکتها و لوله های ابزارهای ثابت هستند و برای الحاق آرچ سیم لبیالی به کار گرفته میشوند.
نوع اتچمنتهای به کار رفته در درمان ارتودنسی ثابت به نوع ابزار و درمان بستگی دارد.
باندینگ براکتها
به طور سنتی براکتها به بند ارتودنسی جوش خورده یا لحیم میشدند و سپس بندها به دندان سیمان میشدند. اکنون شیوه معمول، وصل کردن براکت به خصوص در بخشهای قدامی قوس دندانی، است که مستقیما به دندان دارای سیستم باندینگ آکریلیک وصل میشود.
اولین تلاشها برای اتصال براکت یا اتچمنتهای دیگر به ساختار دندان، با استفاده از انواع مختلف سیمان مس به عنوان چسب صورت گرفت. اگر چه سیمان مس چسبندگی بیشتری نسبت به سیمان فسفات روی فراهم میکرد، اما اکثر تلاشها برای استفاده از این مواد برای باندینگ، با شکست مواجه شد. در دهه هفتاد میلادی برخی متخصصان ژاپنی از نوعی سیستم باندینگ برای ارتودنسی استفاده کردند که تقریبا به صورت جهانی امروزه برای وصل کردن براکت به دندانهای قدامی استفاده میشود. دلیل این که چرا باندینگ باید به دندانهای قدامی محدود شود این است که نیروی اکلوژن خلفی در جهت بیرون راندن براکتهای وصل شده به دندانهای خلفی، اعمال میشود. بند ارتودنسی پیش ساخته با اتچمنتهای از پیش جوش خورده، هنوز روشی است که در بخشهای خلفی قوس دندانی مورد استفاده واقع میشود.
لوله ها
ضمائم دیگری که به بند ارتودنسی جوش خورده یا لحیم میشود، لوله های مولر (در آخرین مولرِ بند گذاری شده) هستند که معمولا مولرهای اول دائمی می باشند. در برخی شرایط مشخص، مولرهای دوم دائمی نیز بند گذاری میشوند. سپس لوله هایی به بند این دندانها و همه دندانهای قبلی از جمله مولرهای اول دائمی که براکت به بندهای آنها جوش خورده بود، متصل میشود. به عبارت دیگر عقبی ترین دندانها که در بندهایشان لوله قرار میگیرد و همچنین همه دندانهای دیگر، براکت دارند.
لوله های ماگزیلاری
دو تا سه لوله در بند مولر بالایی قرار داده میشود. یکی برای الحاق هد گیر و دیگری برای جایگذاری سیم آرچ لبیال.
لوله هد گیر
لوله هد گیر لوله استوانه ای است و قطر آن معمولا ۱.۱۴ میلیمتر (اندازه کمان داخلی هد گیر) است. همچنین میتوان آن را اکلوژال یا ژینژیوال (لثه ای) بر لوله های آرچ سیم قرار داد.
جایگذاری لثه ای آن در مقایسه با جایگذاری آن به سمت اکلوژال، موجب میشود هنگامی که نیروهای هد گیر بر دندان اعمال میشود، مولر کمتر فشار ببیند. از طرف دیگر قرار دادن لوله هد گیر به سمت اکلوژال، این امکان را فراهم می آورد که بیمار دسترسی آسانتری برای قرار دادن هد گیر داشته باشد.
لوله های آرچ وایر: بسته به تکنیک مورد استفاده، یک یا دو لوله سیم آرچ وجود دارد که مستطیلی شکل بوده و اندازه شان با اندازه براکتهای مورد استفاده در اج وایز یکی است.
لوله های ماندیبولار
همان طور که در بالا اشاره شد، یک یا دو لوله سیم آرچ در بند مولر پایینی نیز وجود دارد. این لوله ها نیز مستطیلی بوده و اندازه آنها مشابه براکتهای مورد استفاده در ابزارهای اج وایز هستند.
آگزیلاری ها
گاهی ممکن است اتچمنت دیگری در بند مولر وجود داشته باشد. ممکن است این ضمیمه، یک قلاب یا گوی در سطح فیشیال (چهره ای) بند باشد که برای جایگذاری الاستیکهای بین ماگزیلاری در حین درمان کلاس ۲ یا مال اکلوژن کلاس ۲ به کار گرفته شده است. همچنین یک قلاب یا گوی ممکن است به سطح کامی (پالاتال) بند مولر بالایی برای ضمیمه الاستیکها در حین درمان کراس بایت خلفی جوش بخورد .
سیمهای ارتودنسی
شرایط سیم ارتودنسی
- غیر خورنده
- شکل پذیر
- حفظ شکل
- انتقال نیرو به صورت کنترل شده و تجدید پذیر
براکت ارتودنسی از آلیاژ ساخته میشود (آلیاژ به هر گونه ترکیبی از دو یا چند فلز، گفته میشود).
انواع سیمهایی که مورد استفاده ارتودنسی قرار میگیرند:
- طلا
- استیل ضد زنگ
- کبالت – کروم – نیکل
- نیکل – تیتانیوم
طلا اولین فلزی بود که در ارتودنسی استفاده شد. طلا در حفره دهان بسیار خورنده است و هزینه آن گران تمام میشود اما به خاطر قابلیت چکش خواری و قابلیت عملیات حرارتی بسیار محبوب بود.
آلیاژ استیل ضد زنگ، ماده ای است که به طور سنتی در ارتودنسی مدرن استفاده میشود. کار دست بر روی این ماده نسبتا آسان بوده (قابلیت چکش خواری دارد) و در حفره دهانی غیر خورنده است و از نظر سیستم انتقال کنترل شده نیرو موثر می باشد.
سیمهای کبالت – نیکل – کروم همان ویژگیهای ایده آل آلیاژ طلا را دارند که زمانی مورد پسند ارتودنتیستها بود. این مواد بسیار چکش خوار هستند و میتوان برای قابلیت انتقال موثر نیرو، عملیات حرارتی بر روی آن انجام داد و نسبت به طلا مزیت خورنده نبودن را نیز دارند.
آلیاژ تیتانیوم – نیکل را به عنوان ماده عصر فضا میشناسند. نام تجاری آن یتینول (Nitinol) است. این سیم آلیاژی بخش اول نام خود را از دو حرف اول نیکل و تیتانیوم گرفته و بخش “نول” آن مربوط به آزمایشگاه Naval Observatory است که در آن این آلیاژ برای اولین بار ساخته شد. مزیت سیم نیکل تیتانیوم بسیار فنری بودن آن است. به عبارت دیگر این سیم میتواند بدون تغییر شکل دائمی، تا حد زیادی خم شود. این سیم برای استفاده در مراحل اولیه درمان ارتودنسی مناسب است.
اشکال سیمهای ارتودنسی
سیمهای گرد معمولا در ابتدای درمان ارتودنسی برای لِولینگ قوس و چرخش دندانها، مورد استفاده قرار میگیرند. اندازه این سیمها بر اساس قطر سیم بر حسب اینچ، طراحی شده است. معمولا ابتدا سیمهای کوچکتر استفاده میشوند و سپس سیمهای بزرگتر به کار گرفته میشوند (بسته به مقدار حرکت مورد نظر دندان و اندازه براکتها و لوله های مورد استفاده). اندازه سیمهای گرد ارتودنسی مورد استفاده در درمان ارتودنسی ثابت، از ۰.۰۱۴ اینچ تا ۰.۰۲۲ اینچ میتوانند باشند. اندازه براکتها و لوله هایی که متخصص استفاده میکند، تعیین کننده بزرگترین سیمی است که میتوان در طول درمان استفاده کرد. کمان داخلی هد گیر نیز یک سیم گرد است و اندازه آن معمولا ۰.۰۴۵ اینچ می باشد. آرچهای لینگوال (زبانی) مانند آرچهایی که برای نگهدارنده ها یا نگهدارنده فضا ( ریتینر ارتودنسی ) استفاده میشوند، از سیمهای گرد ساخته میشود و اندازه آن معمولا ۰.۰۴۵ اینچ می باشد.
در درمان مال اکلوژن، سیمهای مستطیلی پس از سیمهای گرد استفاده میشوند. این سیمها با لوله ها و براکتهای مستطیلی روش اج وایز متناسب هستند و به متخصص اجازه میدهند حرکت دندان را در همه جهات فضایی کنترل کند. اندازه سیمهای مستطیلی بسیار متفاوت است و جای بحث زیادی دارد. یک سیم مستطیلی معمولی ۰.۰۱۶ اینچ در ۰.۰۲۲ اینچ است (اولین عدد بُعد لثه ای – اکلوژال / پیشینی (incisal و عدد دوم بُعد کامی / زبانی – چهره ای را نشان میدهد).
سیمهای چند قطعه
در برخی شرایط علاوه بر استفاده از سیم پیوسته در سمت چهره ای قوس دندانی از یک دندان دائمی به دندان دیگر، یک سیم چند قطعه نیز ممکن است استفاده شود، به خصوص در مورد ارتودنسی ثابت که تنها تعداد محدودی از دندانها باید حرکت کنند.
سیمهای لیگاچور
همین که بند در جای خود قرار میگیرد و به درستی به دندان سیمان میشود، سیم آرچ لبیال، با استفاده از سیم استیل ضد زنگ با قطر ۰.۰۰۹ تا ۰.۰۱۱ اینچ به براکت بسته میشود. هدف از این کار محکم کردن سیم به براکت است به طوری که نیروی مناسبی به دندان وارد شود. روش دیگر محکم کردن سیم آرچ به براکت، مدولهای الاستیکی به نام الاستیک alastics است. معمولا این کار در مراحل نهایی درمان یا زمانی که نیروی قابل توجهی برای حرکت دادن دندان لازم نیست صورت میگیرد چون مواد لاستیکی الاستیک ممکن است دچار کشیدگی و از دست دادن کارایی شوند.
انکوریج (Anchorage)
واژه انکوریج برای درمان ارتودنسی ثابت مفهومی کاملا متفاوت دارد. انکوریج به معنی ماهیت و درجه مقاومت در مقابل جا به جایی ناشی از نیرویی است که به منظور حرکت دادن دندان اعمال میشود. وقتی نیرو به دندان اعمال میشود، نیروی مساوی و در جهت مخالف از طرف دندان ایجاد میشود. اگر نیروی متقابل بین دو دندان را در نظر بگیرید، درک آن آسان میشود. در این مورد وقتی کراس بایت ساده با استفاده از الاستیک درمان میشود، متخصص میخواهد دو دندان به صورت معکوس حرکت کنند. در موارد دیگر دندانپزشک میخواهد مقدار انکوریج را در مورد دندانی که میخواهد ثابت بماند، تقویت کند.