لکه های سفید علائمی هستند که در سطح دندان ایجاد می‌شوند و رنگ آنها روشن‌تر و مات تر از رنگ دندان است.
بیماران ارتودنسی باید مراقب باشند لکه های سفید در دندانهای آنها ایجاد نشود. برای پیشگیری از این وضعیت ابتدا باید بدانیم دلایل تشکیل این لکه های دندان چیست.
در اینجا به دلایل ایجاد لکه های سفیدتر دندان‌ها و روش‌های پیشگیری از آنها و همچنین راه‌های درمان میپردازیم.
پیشگیری از لکه های سفید در دوران درمان براکت اهمیت زیادی دارد. این لکه های سفید ظاهر گچی دارند و زمانی تشکیل میشود که دندان در معرض اسید حل میشود. در این تصویر به علت عدم مسواک زدن مناسب و مرتب، لکه های سفید در پیرامون محل نگینهای براکت تشکیل شده است.
لکه های سفید دندان چیست؟
لکه های سفید دندان نشان دهنده اولین مرحله پوسیدگی و ایجاد کرم خوردگی دندان است. لکه های سفید نواحی هستند که دندان مواد معدنی خود را از دست داده است و مقاومت ندارد. زمانی این لکه های تشکیل میشود که دندان در معرض اسید حل شده و مواد معدنی آن جدا شده اند. حمله اسیدی به دندان باعث ایجاد هزاران سوراخ ریز در مینای دندان میشود. این سوراخ‌ها ظاهر سفید رنگ گچی دارند که آنها را به عنوان لکه های سفید می‌شناسیم.
لازم به ذکر است که لکه های سفید دندان با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن درست، ۱۰۰% قابل پیشگیری هستند. ۱۰ تا ۲۰% از کودکان در دوره ارتودنسی دچار لکه های سفید دندان می‌شوند.
چه عواملی باعث ایجاد لکه های سفید دندان می‌شوند؟
علت ایجاد لکه های سفید در دندان ضعف در رعایت بهداشت دهان است. پاک کردن پلاک‌ها از سطح دندان اهمیت زیادی دارد چرا که باکتری‌های موجود در پلاک، اسید تولید می‌کنند و این اسید مینای دندان را حل کرده و از بین می‌برد. افرادی که براکت ارتودنسی دارند بیشتر در معرض این وضعیت قرار دارند اما در حالت عادی نیز در صورتی که به درستی دندانهای خود را مرتباً مسواک نزنید این لکه های سفید ایجاد میشود.
پلاک چسبیده به براکت و دندان‌ها – تمیزکردن این نواحی دندان که در گوشه های محدوده لبخند قرار دارند (دندانهای جلویی کناری و دندانهای نیش) کمی سخت‌تر است.
اگر مسواک زدن و نخ دندان کشیدن مرتباً انجام نشود پلاک در سطح دندان‌ها باقی مانده و باعث ایجاد لکه های سفید دندان و عفونت لثه میشود.
ارتودنتیست می‌تواند احتمال ایجاد لکه های سفید را پیش‌بینی نماید چرا که همه ما می‌دانیم پلاک باعث ایجاد لکه های سفید در پیرامون براکت و افزایش خطر پوسیدگی دندان میشود. عوامل زمینه ساز ایجاد لکه های سفید دندان عبارتند از ضعف رعایت بهداشت پیش از براکت، براکت گذاشتن در سنین اوایل دبستان و جنسیت مذکر (تشکیل لکه های سفید در دندان‌ها در پسرها بیشتر از دخترها دیده میشود).
پیشگیری از ایجاد لکه های سفید دندان
بهترین راه پیشگیری از ایجاد لکه های سفید، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن به صورت مرتب و درست است.
همچنین مصرف غذاهای سالم و پرهیز از غذاهای ناسالم به پیشگیری از این وضعیت کمک می‌کند.
استفاده از محصولات حاوی فلوراید به ویژه خمیر دندان فلوراید دار برای پیشگیری از کلسیم زدایی دندان اهمیت زیادی دارد.
برخی عادات غذایی سالم می‌تواند از دندان‌ها در مقابل لکه های سفید و پوسیدگی محافظت نماید:
• به جای نوشابه، آب مصرف کنید
• به جای میان وعده های مکرر، وعده غذای اصلی داشته باشید
• هر بار پس از غذا خوردن مسواک بزنید
• هر شب نخ دندان بکشید
• هر شش ماه یکبار به دندانپزشک مراجعه کنید
با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن مرتب، می‌توان از ایجاد لکه های سفید پیشگیری کرد.
بیماران ارتودنسی باید توجه ویژه ای به بهداشت دهان خود داشته باشند. برای اطمینان از حفظ بهداشت دهان باید اقدامات بیشتری در کودکان بیمار ارتودنسی صورت بگیرد. برای مثال تکنیکهای خاصی برای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن در دوران درمان ارتودنسی وجود دارد. باید از محصولات حاوی فلوراید بیشتری استفاده شود و باید از محصولات ضد پوسیدگی دندان استفاده شود. در اینجا به توضیح این موارد میپردازیم.
تکنیکهای خاص مسواک زدن و نخ دندان کشیدن با براکت
۱. مسواک برقی سونیکر
2. نخ گیر (تردر)
3. قرصهای آشکارساز پلاک
4. انگیزه مثبت
مسواک برقی سونیکر
مسواک سونیکر (Sonicare) اولین راهی است که برای بهبود بهداشت دهان برای بیماران ارتودنسی توصیه می‌کنیم. در چند پژوهش جداگانه مشخص شده است که این مسواک برقی شاخص پلاک و شاخص لثه را در بیماران ارتودنسی بهبود می‌بخشد. بنابراین بیماران با استفاده از این مسواک برقی می‌توانند به کاهش تجمع پلاک در سطح دندان‌ها و کاهش احتمال عفونت لثه کمک نمایند.
در حقیقت برخی از ارتودنتیست ها برای افزایش کارایی درمان به بیماران ارتودنسی مسواک سونیکر میدهند.
نخ گیر یا تردر
دومین روش بهبود بهداشت دندان‌ها برای بیماران ارتودنسی، استفاده از وسیله های مخصوص تمیز کردن نواحی بین دندان است. این وسیله ها به نخ دندان کشیدن کودکان کمک می‌کند. انواع مختلف وسیله هایی که به کمک آنها می‌توان نخ دندان کشید عبارتند از فلاس تردر، سوپرفلاس و پره تردد فلاس. همه این ابزارها مفید هستند اما ما برای بیماران خود Plackers Orthopick توصیه می‌کنیم.
نخ دندان کشیدن با براکت به کمک نخ گیر امکان عرضه شده است.
از لحظه ای که سیستم براکت در دهان بیمار قرار داده میشود باید تأکید شدیدی بر حفظ بهداشت دهان باشد.
قرص آشکار ساز پلاک
سومین راه حل برای تقویت بهداشت دهان در بیماران ارتودنسی، قرص آشکار ساز پلاک است.
ثابت شده است که قرص آشکار ساز پلاک باعث ۲۰% تمیزی بیشتر دندان‌ها میشود. علت این است که این قرصها بازخورد بصری به کودک میدهند تا متوجه شود چگونه مسواک زده است. از آنجایی که پاک کردن پلاک سطح دندان‌ها و یا جلوگیری از تشکیل آنها تنها راه حفظ بهداشت و سلامت دندان‌ها و جلوگیری از تشکیل لکه های سفید است، تمام تمرکز باید بر روی این مسئله باشد. گاهی اوقات کودکان نمی‌توانند پلاک دندان‌ها را به خوبی تمیز کنند حتی در صورتی که دو دقیقه کامل صرف مسواک زدن نمایند. به همین علت استفاده از قرصهای آشکار ساز پلاک، اهمیت پیدا می‌کند. کودکان باید هنگام مسواک کردن متوجه شوند کدام نواحی دندان را از قلم انداخته و مسواک نزده اند.
در غیر این صورت کودکان هرگز یاد نمی‌گیرند سطح دندان‌ها را به طور کامل تمیز کنند. قرصهای آشکار ساز پلاک باعث تغییر رنگ پلاک چسبیده به سطح دندان‌ها و اطراف براکت می‌شوند. پس از این که پلاک رنگی و قرمز شد، به سهولت دیده شده و کودک می‌تواند آن را تمیز کند.
بهترین زمان برای استفاده از این قرصها پس از مسواک شبانه است. توصیه میشود والدین هر از گاهی هنگام استفاده کودک از این محصولات بر آنها نظارت داشته باشند.
تجویز محصولات فلوراید قوی
پس از بهبود روش مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، اقدام بعدی، روش‌های مؤثر در پیشگیری از ایجاد لکه های سفید است که یکی از مهم‌ترین آنها تجویز محصولات قوی فلوراید دار است. اثبات شده است که فلوراید پوسیدگی دندان در کودکان را کاهش می‌دهد. بیش از ۱۳۱ پژوهش در مورد تاثیر فلوراید انجام شده است که در آنها بیش از ۶۵۰۰۰ کودک شرکت کرده اند. فلوراید با وارد شدن در ساختار دندان، جلوی پوسیدگی را می‌گیرد. هنگامی که فلوراید جایگزین گروه هیدروکسیل در هیدروکسی آپاتیت (محتوای معدنی دندان) میشود، مینای دندان در مقابل اسید مقاوم‌تر شده و کمتر حل میشود.
چهار روش مصرف فلوراید به صورت موضعی عبارتند از:
1- خمیردندان فلوراید دار
2- دهانشویه فلوراید دار
3- ژل فلوراید دار
4- وارنیش فلوراید
۱- خمیر دندان فلوراید دار
هنگامی که خمیر دندان حاوی فلوراید به صورت روزمره در تماس با سطح دندان‌ها قرار می‌گیرد پوسیدگی دندان در کودکان کاهش پیدا می‌کند. کودکانی که هر روزه از خمیر دندانهای فلوراید دار استفاده می‌کنند ۲۴% کمتر از دیگران دچار پوسیدگی و از دست دادن دندان شده و کمتر نیاز به پر کردن دندان پیدا می‌کنند. در صورتی که محصولات فلوراید قوی‌تری استفاده شود دندان‌ها بیشتر محافظت می‌شوند.
خمیر دندان تجویزی فلوراید دار قوی ممکن است تا ۵۰۰۰ ppm فلوراید داشته باشد در حالی که خمیر دندان فلوراید دار معمولی حاوی ۱۰۰۰ ppm است. متأسفانه نمی‌توانید به جای استفاده از خمیر دندان قوی، پنج مرتبه خمیر دندان معمولی حاوی ۱۰۰۰ ppm را برای جبران استفاده کنید تا تأثیر گذاری خمیر دندان قوی را تجربه کنید .
پیشگیری از پوسیدگی دندان بستگی به غلظت خمیر دندان دارد نه مقدار خمیر دندانی که استفاده می‌کنید بنابراین از هر نوع خمیر دندانی که استفاده می‌کنید تنها به اندازه یک نخود بر روی مسواک بمالید.
در صورتی که هر روز دو مرتبه با خمیر دندان فلوراید دار قوی دندانهای خود را مسواک بزنید محافظت بیشتری در مقایسه با خمیر دندان فلوراید دار معمولی خواهید داشت.
۲- دهانشویه فلوراید دار
دهانشویه فلوراید دار در صورتی که طبق دستور استفاده شود بیشترین کارایی را دارد. مصرف روزانه دهانشویه حاوی ۲۳۰ ppm فلوراید و مصرف هفتگی دهانشویه ppm 900 فلوراید، به کاهش پوسیدگی دندان کمک می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد ۲۶% کاهش پوسیدگی دندان در صورت مصرف دهانشویه حاوی فلوراید اتفاق می‌افتد.
امذوزه دهانشویه های فلوراید دار زیادی در بازار وجود دارند. پیش از خرید باید از میزان غلظت فلوراید دهانشویه اطمینان حاصل کنید.
دهانشویه های تجویزی نیز وجود دارند که مصرف آنها غالباً به صورت هفتگی می‌باشد.
متأسفانه تنها ۴۲% از بیماران مرتباً دهانشویه (به اندازه ای که دندان‌ها در مقابل ایجاد لکه های سفید محافظت شوند)، استفاده می‌کنند. از آنجایی که همکاری بیماران در استفاده از دهانشویه بسیار ضعیف است بهتر است دهانشویه های که مصرف روزانه دارند توصیه نشود.
۳- ژل فلوراید دار
درمان فلوراید با ژل در مطب دندانپزشکی انجام میشود که تأثیر بسیار زیادی در محافظت از دندان‌ها دارد. در پژوهشی که در دهه ۶۰ میلادی صورت گرفت مشخص شد در افرادی که ۱۴۰ مرتبه در سال تحت درمان فلوراید با ژل قرار گرفته بودند، پوسیدگی دندان ریشه کن شد.
به هنگام استعمال فلوراید، خطر بلعیدن آن وجود دارد. ژل فلوراید حاوی غلظت بالای فلوراید ( ۱۲۳۰۰ ppm) می‌باشد. به همین علت در کودکان کم سن بهتر است از وارنیش فلوراید استفاده شود.
۴- وارنیش فلوراید
وارنیش فلوراید یک درمان متداول در مطب دندانپزشکی به ویژه برای کودکان کم سن است و مشخص شده است این درمان ۴۶% پوسیدگی دندان را کاهش می‌دهد. برای کسب نتیجه بهتر از وارنیش فلوراید باید این درمان داد تا چهار مرتبه در سال انجام شود.
موفقیت وارنیش فلوراید به علت غلظت بالای فلوراید آن (۲۲۶۰۰ ppm) است. از طرفی استفاده از این روش برای کودکان کم سن مطمئن و بی خطر است چرا که حجم کمی از وارنیش به هر یک از دندان‌ها مالیده میشود در حالی که در روش قبلی باید تری پر از ژل فلوراید میشد.
در یک پژوهش بالینی کنترل‌شده تصادفی که برای ۲۷۳ بیمار ارتودنسی صورت گرفت، مشخص شد وارنیش فلوراید تقریباً از تمامی ضایعات لکه سفید دندان‌ها پیشگیری مینماید.
به تمام بیماران ارتودنسی توصیه میشود هر شش ماه یک بار وارنیش فلوراید انجام دهند.
فسفوپپتید کازئین – فسفات کلسیم بی شکل یا CPP-ACP
روش‌های نام برده روش‌های کلاسیک پیشگیری از لکه های سفید دندان است اما اخیراً محصولات پیشگیرانه ای وارد بازار شده است که به عنوان ترکیب فعالی به نام فسفوپپتید کازئین – فسفات کلسیم بی شکل یا CPP-ACP شناخته میشود. فسفات کلسیم بی شکل تحولی در پیشگیری از لکه های سفید دندان به وجود آورده است. ذرات فسفات کلسیم بی شکل به صورت بلورین (کریستالی) در می آیند تا آپاتیت (ماده معدنی موجود در ساختار دندان) را شکل دهند. فسفوپپتید کازئین در داخل بطری به پایدار سازی فسفات کلسیم کمک می‌کند. همچنین این ماده به افزایش میزان کلسیم و فسفر لکه های معدنی زدایی شده کمک می‌کند که باعث معدنی سازی مجدد لکه های سفید دندان میشود.
هدف از فلوراید و فسفوپپتید کازئین – فسفات کلسیم بی شکل، معدنی سازی مجدد سطح دندان است. علت استفاده از این ترکیب، معدنی سازی تدریجی و احتمالاً عمیق‌تر دندان است.
روش‌های درمان لکه های سفید کردن
هنگامی که براکت کودک باز میشود، ممکن است متوجه شوید لکه های سفیدی در پیرامون براکت یا نواحی دیگر دندان ایجاد شده است. در صورتی که تا شش ماه هیچ درمانی انجام نشود بیشتر لکه های سفید به همان اندازه مانده و یا بهتر میشود.
پس از درآوردن براکت بیشتر لکه های سفید به بعد یافته یا در همان اندازه باقی می‌ماند اما ۱۰% از آنها بزرگ‌تر می‌شوند. تنها شش درصد لکه های سفید دندان باید ترمیم شوند.
درمان لکه های سفید دندان شامل از بین بردن آنها به یکی از دو روش زیر است:
معدنی سازی مجدد
معدنی سازی مجدد دندان روشی برای پر کردن طبیعی سوراخ‌های میکروسکوپی ایجاد شده در ناحیه لکه های سفید گچی می‌باشد. به همین علت برخی از لکه های سفید هنگام مسواک زدن و نخ دندان کشیدن محو می‌شوند.
تا اواخر دهه ۹۰ میلادی بهترین درمان برای لکه های سفید، فلوراید بود. دوز بالای فلوراید منجر به متوقف ساختن فرایند بزرگ‌تر شدن لکه های سفید میشد. متأسفانه برخی از درمان‌های فلوراید دوز بالا باعث قهوه ای شدن لکه های سفید می‌شدند.
لکه های سفید در اثر مصرف فلوراید دوز بالا ممکن است قهوه‌ای شوند
خوشبختانه این لکه های قهوه ای می‌توانند پوسیدگی دندان را آشکار کرده و آن را متوقف سازند. متوقف ساختن پیشروی پوسیدگی دندان هدف اصلی معدنی سازی مجدد دندان است.
امروزه روش‌های دیگری نیز برای معدنی سازی دندان‌ها وجود دارد که علاوه بر محافظت از دندان‌ها زیبایی آنها را نیز حفظ می‌کند.
خمیرهای تجویزی حاوی CCP-ACP و فلوراید کمتر از ۱۰۰۰ ppm می‌توانند به فرایند معدنی سازی مجدد دندان کمک نمایند. پس از در آوردن براکت توصیه میشود آدامس Trident Xtra Care استفاده شود.
میکروابریژن (ابرژن) تکنیکی است که به ترمیم آسیب‌های مینای دندان کمک می‌کند. از آنجایی که بهترین نتیجه زمانی کسب میشود که نواحی کلسیم زدایی شده زیر سطح دندان معدنی سازی شود، در این روش مینای زیر سطح دندان ترمیم میشود بنابراین در حال حاضر بهترین راه حل برای لکه های سفید خفیف است.
ترمیم دندان
ترمیم دندان به معنی جایگزینی سطحی از دندان که آسیب دیده است، می‌باشد. نفوذ رزین، باندینگ کامپوزیت و ونیر پورسلین (لمینت) برخی از تکنیکهای مورد استفاده برای ترمیم لکه های سفید دندان هستند.
