اگر بدنتان کمآب شده باشد یا کمی عصبی باشید، خشکی دهان کاملا طبیعیست. اما اگر خشکی بعد از مدتی از بین نرود، میتواند نشاندهنده یک مشکل جدی باشد.
با ما همراه باشید تا علت خشکی دهان در خواب و دیگر ساعات روز را بررسی کنیم، و ببینیم درمانهای پزشکی و خانگی آن شامل چه مواردی میشود.
خشکی دهان چیست؟
خشکی دهان یا اگزوستوما (Xerostomia) وضعیتی است که در آن فرد بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان خود ندارد. همه افراد هر چندوقت یکبار اکثرا به دلیل دهیدراته بودن، استرس و اضراب دچار این مشکل میشوند؛ اما اگر همیشه یا بیشتر اوقات دهانتان خشک است، عوارض آن آزاردهنده خواهد بود.
اگزوستوما میتواند جویدن، بلعیدن و حتی صحبت کردن را دشوار کند. همچنین خطر پوسیدگی دندان یا عفونت قارچی در دهان را افزایش میدهد.
علائم خشکی دهان چیست؟
نشانههای خشکی دهان میتواند هریک یا تعدادی از موارد زیر باشد:
- بزاق غلیظ یا رشتهای
- خشن و خشک شدن زبان
- تمایل زبان به چسبیدن به سقف دهان یا چسبیدن لبها و گونهها به لثه
- مشکلات جویدن یا بلع (به ویژه برای غذاهای خشک مانند بیسکویت)
- بوی بد دهان
- زخمهای دهان
- لبهای خشک و ترکخورده
- حساسیت به عفونت برفک دهان
- درگیری مکرر با پوسیدگی دندان و بیماری های لثه
- احساس خارش و سوزش در دهان
- شل شدن پروتزهای اکریلیک یا غیر فلزی (چون بزاق باعث ایجاد مکش بین بافتهای لثه و پایه آکریلیک پروتز میشود)
نهایتا، خشکی دهان میتواند علت تلخی دهان هم باشد؛ هرچند احساس مزه تلخ خود میتواند دلایل دیگری داشته باشد.
نشانههای مرتبط با خشکی دهان در بقیه بدن
بسته به دلیل خشکی دهان و گلو، این مشکل میتواند خارج از دهان هم خود را نشان دهد و علت ترک خوردن گوشه لب نیز باشد. از جمله دیگر مشکلاتی که به علت خشک شدن دهان ایجاد میشوند، عبارتند از:
- خشک بودن چشمها و احساس خارش در آنها
- خشکی بینی یا گلو
- سرفههای مکرر
- کاهش حس بویایی
- یبوست
- درد یا سفتی مفاصل
- احساس ناخوشیِ عمومی
- کاهش کیفیت خواب
- کاهش وزن توضیحناپذیر
- در زنان، عفونتهای مکرر برفک واژن
عوارض خشکی دهان در خواب چیست؟
خشکی دهان به شدت خطر پوسیدگی دندان و سایر بیماریهای مربوط به دهان را بالا میبرد. داشتن بزاق کافی دهان شما را سالم نگه میدارد، چون:
- بزاق ترکیباتی دارد که میتواند باکتریهایی که باعث پوسیدگی میشوند را از بین ببرد.
- خاصیت ضد قارچی دارد.
- به از بین بردن ویروسها کمک میکند.
- اسیدهای مضر تولیدشده توسط باکتریها در پلاک را خنثی میکند
- حاوی کلسیم و فسفات است که برای پیشگیری و ترمیم آسیبهای ناشی از پوسیدگی دندان مهم هستند.
- غذا را مرطوب، و در نتیجه جویدن و قورت دادن آن را ساده میکند.
- هنگام صحبت کردن به ایجاد صداهای خاص کمک میکند.
- احساس شما داخل دهان را تقویت میکند، و اجازه میدهد تا بافت و طعم غذا، و همچنین درد را در صورت وجود مشکل تجربه کنید.
درگیر بودن با خشکی دهان در خواب و هنگام بیداری، عملا شما را از تمام این مزایا محروم میکند.
خشکی دهان نشانه چیست؟
مشکلات مختلفی میتوانند تولید بزاق را مختل میکنند، که برخی کوتاهمدت و برخی دیگر طولانیمدت هستند. دلیل خشکی دهان و گلو میتواند شامل موارد زیر باشد:
برخی داروها
حدود ۶۰۰ دارو (قانونی و غیر قانونی) باعث این مشکلات میشوند که در ادامه آنها را میبینید:
- آنتیهیستامینها
- داروهای فشار خون بالا
- آرامبخشها
- ضد احتقانها
- مسکنهای ضد درد
- داروهای ضد افسردگی
- کوکائین، شیشه و ماریجوانا
کمآبی بدن
گاهی علت خشکی دهان به سادگیِ کمآب بودن بدن است، که میتواند باعث غلیظ شدن بزاق و خشک شدن دهان شود. البته برخی مشکلات و بیماریها هم میتوانند منجر به کم آبی بدن شوند، مانند از دست دادن خون، اسهال مزمن یا نارسایی کلیه.
پوسیدگی دندان، علت خشکی دهان
رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان (روزانه حداقل دوبار مسواک زدن و نخ دندان کشیدن) و رژیم غذایی با قند زیاد باعث پوسیدگی دندانها میشود. وقتی هم دهان خشک باشد و دندانها محافظتِ بزاق را از دست بدهند، این احتمال بیشتر هم میشود.
افرادی که دچار خشکی دهان در خواب و دیگر ساعات روز هستند، بیشتر در معرض پوسیدگی دندان در امتداد خط لثه (سطح ریشه دندان) قرار دارند. آنها همچنین ممکن است دچار پوسیدگی در دندانهای جلوییِ پایین شوند، که معمولا بزاق تولیدشده از غدد زیر زبان از آنها حفاظت میکند.
افراد مبتلا به اگزوستوما از با رژیم غذایی و سبک زندگی سالم میتوانند این احتمال را تا حد زیادی کاهش دهند. تمیز کردن کامل دندانها با یک خمیر دندان مناسب حاوی فلوراید و استفاده از نخ دندان هم بسیار مهم است.
انسداد مجرای بزاق
گاهی اوقات سنگهای کوچک ساختهشده از مواد معدنی بزاق ممکن است در مجاری بزاق قرار بگیرند، و جریان بزاق به دهان را محدود کنند. البته ممکن است کیست غدد بزاقی هم باعث بروز انسداد شود.
افرادی که این مشکل را دارند، هنگام خوردن و آشامیدن درد احساس میکنند. داخل دهان و زیر گلوی آنها هم احتمالا متورم میشود.
خشکی دهان در بارداری
تغییرات هورمونی و نیاز بیشتر به آب رابطه اگزوستوما و بارداری را روشن میکند. تغییرات هورمونی در دوران یائسگی هم میتواند همین مشکل را ایجاد کند.
عفونتها
عفونت باکتریایی یا ویروسی غدد بزاقی (مانند اوریون) هم میتواند باعث خشکی دهان در خواب یا موقع بیداری شود. این عفونتها باعث التهاب میشوند و تولید بزاق را محدود میکند.
تنفس دهانی
نفس کشیدن از طریق دهان میتواند به صورت یک عادت آسیبزا یا ناشی از مشکلاتی مانند گرفتگی دائمی بینی یا مسدود شدن سینوسها اتفاق بیفتد. در هر صورت، این اتفاق میتواند به این مشکل دامن بزند.
مشکلات عصبی
چون اعصاب صورت عملکرد غدد بزاقی را کنترل میکند، مشکلات عصبی هم میتواند دلیل خشکی دهان و گلو باشد برای مثال، آسیب، بیماری یا آسیب جراحی به این اعصاب ممکن است تولید بزاق را کاهش دهد.
علت خشکی دهان در صبح
خشکی دهان در طول روز میتواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که با شب متفاوت است. از جمله علت خشک شدن دهان میتوان به مصرف داروهایی مانند آنتیهیستامینها، ضدافسردگیها، و داروهای ادرارآور اشاره کرد که تولید بزاق را کاهش میدهند. همچنین، شرایط پزشکی مانند دیابت، کمکاری تیروئید، یا بیماریهای خودایمنی مثل سندرم شوگرن میتوانند به کاهش ترشح بزاق در طول روز منجر شوند.
استرس و اضطراب نیز از دیگر دلایل خشکی دهان در روز هستند، چرا که ممکن است باعث کاهش فعالیت غدد بزاقی شوند.
علاوه بر این، مصرف ناکافی مایعات و دهیدراتاسیون نیز میتواند در طول روز باعث خشکی دهان شود. مصرف بیش از حد کافئین یا الکل هم میتواند تأثیر منفی بر تولید بزاق داشته باشد و به خشکی دهان منجر شود.
علت خشکی دهان در شب
خشکی دهان در شب معمولاً به دلیل کاهش طبیعی تولید بزاق در طول خواب و تنفس از دهان رخ میدهد. هنگامی که فرد از طریق دهان نفس میکشد، جریان هوا باعث تبخیر بزاق و خشکی دهان میشود. عواملی مانند آپنه خواب، خروپف، یا گرفتگی بینی میتوانند باعث تشدید تنفس دهانی و در نتیجه خشکی دهان شوند.
همچنین، مصرف برخی داروها مانند آنتیهیستامینها یا داروهای ضدافسردگی که تولید بزاق را کاهش میدهند، میتواند در شب علت خشکی دهان شود. خشکی دهان شبانه میتواند منجر به بوی بد دهان، ناراحتی، و افزایش خطر پوسیدگی دندان و عفونتهای دهانی شود.
برای کاهش خشکی دهان در شب، میتوان از مرطوبکنندههای دهانی، نوشیدن آب قبل از خواب، و در صورت امکان درمان مشکلات تنفسی استفاده کرد.
چه بیماری هایی باعث خشکی دهان میشود؟
علاوه بر مواردی که بالاتر یاد کردیم، شرایط پزشکی دیگری هم میتوانند تولید بزاق را کاهش دهند، از جمله:
- ایدز
- آمیلوئیدوز
- فلج مغزی
- پارکینسون
- لوپوس
- سندرم شوگرن
- برفک دهان
- فیبروز کیستیک
- اختلالات خودایمنی
- آلزایمر
- درمان های سرطان
- بیماری دیابت
- بیماری کبد
برفک دهان و خشکی دهان
برفک دهان یک عفونت قارچی است که عمدتاً توسط قارچی به نام “کاندیدا آلبیکانس” ایجاد میشود. این قارچ بهطور طبیعی در دهان وجود دارد، اما وقتی که سیستم ایمنی ضعیف میشود یا تعادل طبیعی باکتریها در دهان به هم میخورد.
این قارچ بیش از حد رشد میکند و باعث ایجاد ضایعات سفید یا کرمیرنگ در دهان و زبان میشود. خشک شدن دهان نیز زمانی رخ میدهد که غدد بزاقی به اندازه کافی بزاق تولید نمیکنند.
این مشکل میتواند باعث ناراحتی و دشواری در بلع و صحبتکردن شود و همچنین خطر پوسیدگی دندانها و عفونتهای دهانی، از جمله برفک، را افزایش میدهد. در واقع، خشکی دهان شرایطی را ایجاد میکند که قارچها مانند کاندیدا راحتتر رشد کنند و به برفک دهان منجر شوند.
فیبروز کیستیک علت خشکی دهان
فیبروز کیستیک یک بیماری ژنتیکی است که باعث تولید مخاط غلیظ و چسبنده در اندامهای مختلف بدن میشود، از جمله ریهها و سیستم گوارشی.
این مخاط غلیظ میتواند عملکرد طبیعی غدد بزاقی را نیز تحت تأثیر قرار دهد و باعث کاهش تولید بزاق شود.
خشک شدن مداوم دهان در بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک بهطور رایج دیده میشود و میتواند مشکلاتی مانند افزایش خطر پوسیدگی دندان، عفونتهای دهانی و مشکلات در بلع و صحبتکردن را ایجاد کند.
این مشکل نه تنها به علت کاهش ترشح بزاق، بلکه به دلیل مصرف داروهایی که برای مدیریت علائم بیماری استفاده میشوند نیز میتواند تشدید شود.
اختلالات خود ایمنی و خشکی دهان
اختلالات خودایمنی، مانند سندرم شوگرن، زمانی رخ میدهند که سیستم ایمنی به اشتباه به بافتهای بدن حمله میکند.
در این شرایط، غدد بزاقی که مسئول تولید بزاق هستند، تحت تأثیر قرار گرفته و دچار التهاب میشوند. این التهاب میتواند باعث کاهش یا توقف تولید بزاق شود و به خشکی دهان منجر شود.
اگر دلیل خشکی دهان، اختلالات خودایمنی باعث مشکلاتی مثل دشواری در بلع، افزایش خطر پوسیدگی دندان، عفونتهای دهانی، و ناراحتی عمومی در دهان میشود.
آلزایمر علت خشکی دهان
آلزایمر یک بیماری نورودژنراتیو است که بر عملکردهای شناختی تأثیر میگذارد و میتواند به خشکی دهان منجر شود. این مشکل اغلب به دلیل مصرف داروهایی که برای مدیریت علائم آلزایمر تجویز میشوند، رخ میدهد.
برخی از این داروها، مانند داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب، با کاهش تولید بزاق همراه هستند. علاوه بر این، بیماران مبتلا به آلزایمر ممکن است به دلیل کاهش حس تشنگی یا ناتوانی در یادآوری نیاز به نوشیدن مایعات، به اندازه کافی آب مصرف نکنند، که این امر خشکی دهان را تشدید میکند.
خشک شدن دهان در این بیماران میتواند به مشکلاتی مانند دشواری در بلع، افزایش خطر پوسیدگی دندان و عفونتهای دهانی منجر شود.
برخی درمانهای سرطان
شیمیدرمانی یا رادیوتراپی (اگر روی سر یا گردن انجام شود)، میتواند به طور موقت توانایی غدد بزاقی را برای تولید بزاق کاهش دهد و منجر به اگزوستوما شود.
خشکی دهان و دیابت
خشک شدن و دیابت معمولا با هم رخ میدهند. چون دو مورد از علل اصلی این مشکل در افراد مبتلا به دیابت، سطوح بالای قند خون در بزاق و عوارض جانبی داروهاست. دلایل دیگری هم وجود دارند که مستقیما به دیابت مربوط نمیشوند، اما میتوانند مشکل را تشدید کند.
خشکی دهان و کبد
سیروز صفراوی اولیه (PBC) هم میتواند علت خشکی دهان در خواب باشد. در کنار این مشکل، خشک شدن چشم و افت ترشح صفراوی و لوزالمعده هم از نشانههای این بیماریست. این سندرم در نتیجه آسیب به بافت پوششی تنفسی یا اپیتلیوم ایجاد میشود.
کمبود کدام ویتامین باعث خشکی دهان میشود؟
شاید این سوال برای شما پیش بیاید که خشکی دهان نشانه چیست؟ کمبود ویتامین A یا ریبوفلاوین میتواند باعث بروز این مشکل شود. این اتفاق نادر است، اما غیر ممکن نیست و حتما باید توسط متخصص درمان شود.
رژیم غذایی با ویتامین D ناکافی هم باعث سندرم سوزش دهان میشود، که علائم آن شامل احساس سوزش، طعم فلزی یا تلخ و خشکی در دهان میشود.
اگزوستوما چطور تشخیص داده میشود؟
این مشکل میتواند به شکلهای زیر تشخیص داده شود:
- معاینه دهان و دندان: دندانپزشک گونههای داخلی را معاینه میکند تا ببیند آیا مرطوب و براق هستند، یا خشک و خشن. همچنین، الگوی پوسیدگی دندان را بررسی خواهد کرد.
- آزمایش بزاق: یک آزمایش معمولی بزاق شامل باز کردن لب پایین و خشک کردن آن است. به طور معمول، بزاق باید در عرض نیم دقیقه یا سریعتر، لب پایین را دوباره مرطوب کند.
- مرور تاریخچه پزشکی: برای بررسی بیماریهای یا داروهایی که ممکن است علت خشکی دهان باشند.
- تصویربرداری از غدد بزاقی
- آزمایش خون
- بررسی علائم شما و داروهایی که ممکن است در حال مصرفشان باشید
درمان خشکی دهان
درمان خشک شدن دهان بسته به علت آن متفاوت است، و میتواند شامل چنین راه حلهایی باشد:
- تغییر داروهای مصرفی: اگر دارویی مصرف میکنید که خشک شدن دهان عارضه جانبی آن است، باید از پزشکی که آن را تجویزش کرده اطلاع داد تا در صورت امکان دوز را تغییر دهد یا چیزی متفاوت تجویز کند.
- استفاده از جایگزینهای بزاق: پزشک یا دندانپزشک شما ممکن است برای درمان خشکی دهان، بزاق مصنوعی را تجویز کند. این محصولات حتما باید طبق دستورالعمل و توصیههای متخصص استفاده شوند.
- استفاده از محصولات اگزوستوما: این محصولات حاوی موادی روانکننده هستند که به درمان خشکی کمک میکنند. این محصولات شامل خمیر دندان، دهانشویه، آدامس و ژلهای موضعی میشوند که بهترین گزینه توسط دندانپزشک تجویز خواهد شد.
- استفاده از محصولات دندانپزشکی: این محصولات که حاوی فلوراید یا کلسیم بالا هستند، در صورت لزوم توسط دندانپزشک تجویز میشوند تا از پوسیدگی دندان جلوگیری کنند.
- مصرف آنتیبیوتیکها و داروهای ضد قارچ: برای درمان عفونت استفاده میشوند.
- جراحی: برای درمان خشکی دهان در اثر انسداد غدد بزاقی (مثلا وجود سنگ) یک جراحی جزئی لازم است.
مشکلات زمینهای و بیماریهایی مانند سندرم شوگرن، دیابت یا غیره، هم به درمان تخصصی احتیاج دارند، تا به دنبال آن اگزوستوما هم مدیریت و درمان شود.
درمان خانگی خشکی دهان
بهترین توصیهها برای درمان خانگی خشکی دهان را پزشک و دندانپزشک به شما خواهد گفت. اما پیشنهادات کلی برای کنترل این عارضه (که اکثرا به رژیم غذاییتان مربوط میشود) به شرح زیر است:
- از مصرف هر مادهای که باعث افزایش یا تحریک خشکی میشود، خودداری کنید. اینها عبارتاند از سیگار، الکل، نوشیدنیهای کافئیندار و غذاهای تند.
- برای تحریک جریان بزاق، غذاهای جویدنی میل کنید.
- غذا را قبل از قورت دادن کاملا بجوید.
- در برنامه غذایی روزانهتان حتما غذاهای آبکی را بگنجانید.
- مصرف غذاهای ترد که میتوانند به دهان آسیب برسانند را، مانند کراکر یا چیپس، محدود کنید.
- برای درمان خانگی خشکی دهان، مصرف غذاها و نوشیدنیهای شیرین را محدود کنید.
- از خوردن غذاها و نوشیدنیهای اسیدی مانند نوشابه، نوشابههای انرژیزا، نوشیدنیهای ورزشی، مرکبات و آب میوهها خودداری کنید. این نوشیدنیها برای مینای دندان مضر هستند و همچنین اکثرا قند بالایی دارند.
- از مصرف آبنبات (به خصوص آبنباتهای با طعم میوه و ترش) و دهانشویههای حاوی الکل خودداری کنید. این محصولات باعث تشدید خشکی بافت دهان میشوند.
- بین وعدههای غذایی آدامس بدون قند بجوید تا بزاق ترشح شود.
- برای درمان خانگی خشکی دهان همچنین میتوانید مقدار زیادی آب بنوشید، البته نه آهسته و جرعه جرعه؛ چون میتواند بزاق را کاملا بشوید و با خود ببرد.
چند توصیه برای پیشگیری از خشکی دهان
- حداقل دوبار در روز دندانهای خود را مسواک بزنید و یکبار در روز از نخ دندان یا از مسواکهای بین دندانی استفاده کنید.
- به طور مرتب از محصولات حاوی فلوراید مانند خمیر دندان استفاده کنید. از دندانپزشک خود بپرسید که کدامیک برای پیشگیری و درمان خانگی خشکی دهان بهتر است.
- هنگام خواب، پروتزهای مصنوعی خود را از دهان خارج کنید، چه جزئی و چه کامل.
- اگر از دندان مصنوعی استفاده میکنید از دندانپزشک خود اطلاعات بیشتری در این رابطه بخواهید. (ممکن است محصولات چسب دندان توصیه شود)
- قرار دادن یک مرطوبکننده هوا که در اتاق خوابتان و روشن کردن آن پیش از خواب میتواند به کنترل خشکی دهان در خواب کمک کند.
- خشکی لبها را با وازلین اصل یا انواع بالم لب مناسب درمان کنید.
- هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار برای معاینه، تمیز کردن دندانها و درمان در صورت لزوم به دندانپزشک مراجعه کنید.
- حتی اگر داروهایی که مصرف میکنید دلیل خشکی دهان و گلویتان هستند، به مصرف داروهای خود ادامه دهید. بدون مشورت با پزشک هرگز مصرف دارو را قطع نکنید.
چه موقع برای بررسی دلیل خشکی دهان و گلو به متخصص کنید؟
اگر دهانتان خشک است و علائم زیر را دارید، در اسرع وقت به متخصص مراجعه کنید:
- در جویدن، بلعیدن یا صحبت کردن مشکل دارید.
- برای منظم غذا خوردن مشکل دارید.
- حس چشاییتان مانند گذشته نیست. خود مشکل دارید که از بین نمی رود
- دهان شما دردناک، قرمز و متورم است، یا خونریزی دارد.
- پس از چندهفته استفاده از روشهای خانگی یا داروخانهایِ درمان خشکی دهان، دهان شما هنوز خشک است.
- لکههای سفید و دردناکی در دهانتان میبینید.
- فکر میکنید یک داروی تجویزشده باعث خشکی شده است.
- علائم دیگری مانند تکرر ادرار، خشکی چشم یا سوزش دهان دارید.
خشکی دهان نشانه چیست؟ خشکی دهان یا اگزوستوما وضعیتی است که در آن بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان تولید نمیشود.
علت خشک شدن دهان میتواند به دلایل مختلفی از جمله مصرف داروها، کمآبی بدن، پوسیدگی دندان، انسداد مجرای بزاق، عفونتها، مشکلات عصبی و برخی بیماریها مانند دیابت و اختلالات خودایمنی مربوط باشد.
خشک شدن دهان میتواند به مشکلاتی مانند دشواری در جویدن و بلع، بوی بد دهان، افزایش خطر پوسیدگی دندان و عفونتهای دهانی منجر شود. برای درمان، میتوان از تغییر داروها، استفاده از جایگزینهای بزاق، و رعایت توصیههای بهداشتی و تغذیهای بهره برد.
