پلاک ارتودنسی دستگاهی ثابت یا متحرک است که طبق نظر متخصص ارتودنسی برای اصلاح موقعیت فک، وضعیت بایت و حرکت جزئی دندان‌ها به کار می‌رود. استفاده از پلاک دندان ارتودنسی، به خصوص در کودکان و نوجوانان، روشی موثر برای کسب نتایج دلخواه در درمان‌های این رشته محسوب میشود.
اگر عکس پلاک دندان را در اینترنت جست‌وجو کرده باشید، حتما متوجه تنوع بالای این دستگاه‌های شده‌اید. در ادامه توضیح داده‌ایم که پلاک دندان در ارتودنسی چیست؛ همچنین انواع آنها، کاربردهایی که دارند، نحوه قرار دادن‌شان در دهان را بررسی کرده‌ایم.
پلاک ارتودنسی چیست؟
پلاک ارتودنسی یک وسیله سفارشی و قابل جابه‌جایی است که به‌عنوان بخشی از درمان‌های ارتودنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزار معمولاً از آکریلیک سخت ساخته میشود و ممکن است دارای اجزایی مانند سیم، فنر یا پیچ باشد تا فشار ملایمی به دندان‌ها وارد کند. از پلاک ارتودنسی برای صاف کردن دندان‌های کمی کج، اصلاح ناهماهنگی‌های خفیف در بایت، گسترش فک بالا یا ایجاد فضا برای رشد دندان‌های دائمی استفاده میشود.
با وجود ظاهر ساده، عملکرد این وسیله بسیار دقیق است و باید طبق دستور ارتودنتیست استفاده شود تا نتایج درمانی پایدار بماند. استفاده‌ی منظم و صحیح از پلاک، گام مهمی در تکمیل موفقیت‌آمیز درمان ارتودنسی به‌شمار می‌رود.
بهترین سن استفاده از پلاک ارتودنسی
برای تشخیص اینکه آیا استفاده از پلاکت ارتودنسی برای حل مشکل ضروری است یا خیر، و همچنین تعیین بهترین سن برای شروع درمان، معاینه نزد ارتودنتیست ضروری‌ست.
توجه داشته باشید که استفاده از پلاک دندان لزوما به این معنی نیست که بعدا نیاز به ارتودنسی برای کودکان نخواهید داشت. اما در بیشتر موارد، دستگاه‌های متحرک ارتودنسی تا حد زیادی خطر ایجاد ناهنجاری‌های دندانی را کاهش می‌دهد؛ و کودک را برای اصلاح بیشتر در سال‌های بعد آماده می‌کند.
پلاک‌های اصلی (با همان تعریف تخصصی) معمولا تا ۱۵ سالگی برای درمان ارتودنسی استفاده می‌شوند که یا پیش‌ساخته هستند، یا به صورت سفارشی آماده می‌شوند. این صفحه‌ها معمولا به ردیف خارجی دندان‌ها و قسمت داخلی متصل می‌شوند، و ممکن است شامل کام هم باشند.
انواع پلاک دندان ارتودنسی
پلاک‌های ارتودنسی بر اساس نحوه عملکرد به دو دسته‌ی فعال و غیرفعال تقسیم می‌شوند. پلاک‌های فعال با استفاده از اجزایی مثل فنر، پیچ یا فشار پلاستیکی، نیرو به دندان‌ها وارد می‌کنند تا آنها را حرکت دهند. در مقابل، پلاک‌های غیرفعال فقط نقش نگهدارنده دارند؛ یعنی بعد از اتمام درمان، از جابه‌جایی مجدد دندان‌ها جلوگیری می‌کنند.
در ادامه به سه نوع اصلی پلاک دندان ارتودنسی می‌پردازیم:
پلاک ارتودنسی متحرک
ارتودنسی متحرک چیست؟ این نوع پلاک، قابلیت خارج شدن از دهان را دارد و معمولاً از ترکیب آکریل و سیم ساخته میشود. اغلب در مراحل ابتدایی درمان یا برای تثبیت نتایج ارتودنسی استفاده میشود. بیمار باید طبق نظر پزشک، در ساعت مشخصی از روز از آن استفاده کند.
مزایا و کاربردها:
- راحتی در استفاده و قابلیت خارج کردن هنگام غذا خوردن یا مسواک زدن
- مناسب برای درمان‌های ساده یا محدود
- قابل تنظیم توسط ارتودنتیست در مراجعات دوره‌ای
- ایده‌آل برای کودکان در حال رشد
مثال از پلاک ارتودنسی متحرک:
- پلاک هاولی
- ریتینر شفاف (Essix)
پلاک ارتودنسی ثابت
ارتودنسی ثابت چیست؟ ارتودنسی ثابت به روشی اطلاق میشود که دستگاه ارتودنسی روی دندان بیمار نصب میشود و بیمار نمی‌تواند آنها را تا پایان درمان خارج کند. حال از پلاک ارتودنسی ثابت عمدتاً برای فاز نگهدارنده درمان، پشت دندان بیمار قرار می‌گیرند تا از بازگشت دندان‌ها به موقعیت قبلی جلوگیری شود.
مزایا و کاربردها:
- نیاز به همکاری کمتر از سوی بیمار
- حفظ نتیجه درمان در بلندمدت
- عدم مشاهده در ظاهر لبخند
- بدون مزاحمت در هنگام صحبت کردن یا جویدن
مثال از پلاک ارتودنسی ثابت:
- ریتینر ثابت پشت دندانی
پلاک ارتودنسی فانکشنال
این دسته از پلاک‌ها برای اصلاح مشکلات رشد فک و ناهنجاری‌های اسکلتی طراحی شده‌اند. عملکرد آنها ترکیبی از تأثیر مکانیکی و عضلانی است و بیشتر در سنین رشد تجویز می‌شوند.
مزایا و کاربردها:
- اصلاح موقعیت فک بالا یا پایین در دوران رشد
- پیشگیری از نیاز به جراحی در بزرگسالی
- تقویت عملکرد طبیعی عضلات دهان و فک
- قابل استفاده در درمان‌های ترکیبی (مثلاً همراه با براکت)
مثال از پلاک ارتودنسی فانکشنال
- توئین بلاک (Twin Block)
- بایونیتور (Bionator)
پلاک دندان نامرئی
نوعی از ارتودنسی متحرک از طریق پلاک‌های نامرئی انجام میشود. این پلاک‌ها از جنس پلاستیک شفاف هستند، و در اصل با نام ارتودنسی شفاف شناخته می‌شوند که برای اصلاح ناهنجاری‌های جزئی تجویز می‌شوند.
اگر متخصص ارتودنسی از این نوع پلاک برای درمان استفاده کند، بیمار بایستی هر دو هفته یکبار نسبت به تعویض پلاک متحرک فک بالا و پایین و استفاده از یک جفت الاینر (ترازکننده) جدید اقدام کند.
پلاک ارتودنسی z شکل
اگر یکی یا چندتا از دندان‌ها عقب باشند، برای جلو کشیدن و همچنین هم‌ردیف کردن آنها با دندان‌های کناری از پلاک با فنر z شکل استفاده میشود.
پلاک فانکشنال و هزینه آن
پلاک فانکشنال که متحرک هم است، برای اصلاح عقب بودن فک پایین یا جلو بودن فک بالا استفاده میشود. لازم به ذکر است که هنگام استفاده از پلاکت دندان ارتودنسی فانکشنال، صحبت کردن برای بیمار کمی دشوار میشود.
قیمت ارتودنسی با پلاک فانکشنال از ۵۰ میلیون تومان شروی میشود.
پلاک نگهدارنده یا پلاک ریتینر
ریتینر (Retainer) یا نگهدارنده همان پلاکی است که بعد از پایان ارتودنسی با بریس‌ها استفاده میشود.
پس از اتمام طول دوره درمان و برداشتن بریس‌ها (شامل براکت‌ها و آرچ‌وایرها)، دندان‌ها تمایل دارند به حالت قبل خود برگردند. به همین دلیل باید از پلاک نگهدارنده یا ریتینر استفاده کرد تا دندان‌ها در موقعیت جدید خود تثبیت شوند و نتایج درمان پایدار بمانند.
این پلاک هزینه‌ای ندارد و هزینه آن جزو هزینه ارتودنسی محاسبه شده است. اما در صورت آسیب دیدن یا گم شدن پلاک، بیمار می‌بایست ۲ میلیون تومان جداگانه هزینه کند
کاربرد پلاک دندان در ارتودنسی چیست؟
از عکس پلاک دندان به نظر می‌رسد که این دستگاه‌ها صرفا دندان‌ها را در جای خود نگه می‌دارند؛ اما کارکردهای دقیق این لوازم کمی ظریف‌تر هستند و عبارت‌اند از:
- اصلاح فرم فک (فک پایین و بالا)
- تسریع یا کند کردن شکل‌گیری فک و رشد دندان‌ها
- جابه‌جایی دندان‌ها برای تراز مناسب آنها در ردیف دندانی مربوطه
- وسیع کردن، پالاتال اکسپندر یا گسترش دادن کام
- تحریک رشد بخش خاصی از فک
- حفظ جایگاه دندان‌ها پس از ارتودنسی ثابت
- حفظ و ایجاد فضا برای رشد دندان‌های دائمی
نحوه گذاشتن پلاک دندان متحرک
ارتودنیست‌ها پلاک متحرک دندان یا نگهدارنده‌ها را همان روزی که بریس‌ها برداشته می‌شوند، در دهان بیمار قرار می‌دهند. پلاک(ها) باید به درستی روی دندان‌ها فیت شود تا درمان کاملا نتیجه‌بخش باشد. در همین جلسه، نکات استفاده و نگهداری از دستگاه هم به بیمار اعلام میشود.
برای گذاشتن پلاک دندان و برداشتن آن به همان ترتیبی عمل کنید که ارتودنتیست‌تان به شما توضیح می‌دهد. همچنین، برای قرار دادن و خارج کردن پلاکت از هردو دست استفاده کنید (هر دست را یک طرف پلاک بگذارید). هیچوقت هم از زبان‌تان برای جا انداختن یا بیرون کشیدن آنها استفاده نکنید، چون ممکن است دستگاه شل شود یا بشکند.
چه مدت باید از پلاکت ارتودنسی استفاده کرد؟
به طور کلی باید بین ۳ تا ۹ ماه و ۲۲ ساعت در شبانه روز از پلاک دندان ارتودنسی استفاده شود؛ زمان دقیق آن به میزان ناهنجاری دندانی بستگی دارد و بعد از بررسی متخصص تعیین میشود.
بعد از مشخص شدن این زمان و گذراندن آن، لازم است که به مدت ۱ سال فقط شب‌ها هنگام خواب از پلاک متحرک ارتودنسی استفاده شود تا وضعیت دندان‌ها کاملا ثابت شود.
نکات استفاده از پلاک متحرک دندان چیست؟
برای اینکه درمان ارتودنسی، حتی بعد از گذاشتن گذاشتن پلاک دندان هم نتیجه‌بخش باشد، استمرار و رعایت یکسری نکات فوق‌العاده مهم است که در ادامه آنها را می‌بینید:
- پلاک‌ها را در تمام روز در دهان قرار دهید، و هنگام غذا خوردن، مسواک زدن، شنا کردن و ورزش‌های تماسی آنها را از دهان خارج کنید.
- اگر هنگام غذا خوردن پلاک در دهان‌تان است، حتما بعد از غذا آنها را مسواک بزنید و بشویید. اگر جایی هستید که به مسواک دسترسی ندارید، پلاک دندان ارتودنسی و دهان‌تان را به خوبی با آب بشویید.
- هنگامی که پلاک در دهان‌تان است، از خوردن غذاهای سفت و چسبناک و همچنین نوشیدنی‌های قنددار خودداری کنید.
- هنگامی که پلاک دندان را بیرون می‌آورید، حتما آن را در جعبه مخصوص‌اش قرار دهید.
- حتما پلاک ارتودنسی را روزی یک مرتبه با آب و مسواک تمیز کنید تا باعث آلودگی و ایجاد بوی بد دهان نشود. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان از آب داغ برای اینکار استفاده نکنید.
- پلاک را به هیچ عنوان در داشبورد، آب جوش و سایر فضاهایی که هوای داغی دارند نگذارید.
- هنگام ویزیت نزد ارتودنتیست، حتما پلاک متحرک دندان را به همراه داشته باشید.
قیمت پلاک ارتودنسی چقدر است؟
قیمت ارتودنسی با پلاک دندان مستقیما به نوع و جنس اجزای آن بستگی دارد، که با توجه به ماهیت مشکل و شدت آن مشخص میشود. البته هزینه ساخت (برای نمونه‌های سفارشی‌ساز)، تعداد جلسات ویزیت و تنظیم، طول دوره درمان و احیانا نیاز به تعمیرات هم در قیمت تمام‌شده موثر است. برای مثال:
- پلاک ساده ۲۰ الی ۲۵ میلیون تومان است.
- هزینه پلاک فانکشنال از ۵۰ میلیون تومان است.
- هزینه گذاشتن ریتینر ثابت ۵.۰۰۰.۰۰۰ تومان است؛ هزینه برداشتن آن نیز ۲.۰۰۰.۰۰۰ تومان است. در صورتی که فیکس خراب شود، هزینه تعمیر آن ۱.۰۰۰.۰۰۰ تومان است.
عوارض استفاده از پلاک متحرک فک بالا و پایین
همان‌طور که از عکس پلاک دندان و ظاهر نسبتا ساده‌شان مشخص است، این دستگاه‌ها کم‌هزینه‌تر هستند و استفاده و نگهداری تا حد مناسبی آسان است. اما استفاده از آنها می‌تواند یکسری مشکلات و عوارض جانبی هم داشته باشد، برای نمونه:
- هنگامی که پلاک ارتودنسی را از دهان خارج کنید، به‌ویژه در مکان‌های شلوغ و عمومی، ممکن است به راحتی جابه‌جا و گم شود.
- در صورت نگهداری نادرست مستعد آسیب هستند.
- در برخی موارد می‌توانند باعث تولید بیش از حد بزاق شوند.
- در صورت نگهداری نادرست، باکتری‌ها می‌توانند روی آنها رشد و زندگی کنند.
- در موارد نادر، برخی مواد به کار رفته در ساخت پلاک دندان متحرک (مانند نیکل) می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک شود.
- اگر بیمار به نکات استفاده و نگهداری که ارتودنتیست گفته است توجه نکند، خطر عود وجود دارد.
- در صورت بیش از حد طولانی شدن طول درمان به دلیل سهل‌انگاری بیمار، احتمال تحلیل ریشه افزایش پیدا می‌کند.
سوالات متداول
در ادامه به پرسش های پرتکرار شما پاسخ می‌دهیم.
چه زمانی باید از پلاک دندان ارتودنسی استفاده کرد؟
استفاده از پلاکت ارتودنسی بیشتر در مواردی مانند ازدحام دندانی، وجود فضای بیش از حد بین دندان‌ها یا مشکلات رشد فک در بیماران جوان توصیه شده، و توسط متخصص ارتودنسی تجویز میشود.
آیا استفاده از پلاکت دندان ارتودنسی دردناک است؟
برخی از بیماران ممکن است در ابتدای استفاده از پلاک احساس ناراحتی یا فشار کنند. اما این حس معمولا موقتی است، و با گذشت زمان کاهش می‌یابد و کاملا برطرف میشود.
چگونه باید از پلاک متحرک دندان مراقبت کرد؟
مهمترین نکات مراقبت از پلاک ارتودنسی شامل تمیز کردن منظم آن با مسواک و خمیر دندان، خودداری از خوردن غذاهای سخت یا چسبنده هنگام استفاده، و نگهداری ایمن پلاک (پس از بیرون آوردن از دهان) میشود.
آیا پلاک‌های ارتودنسی تاثیری بر گفتار یا غذا خوردن دارد؟
بیمار ممکن است در ابتدا هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن تغییراتی را تجربه کند؛ اما این مشکلات معمولا با عادت کردن به پلاک به سرعت حل می‌شوند.
امیدواریم حالا بهتر بدانید که نقش پلاک دندان در ارتودنسی چیست و بیشتر در چه شرایطی کاربرد دارد. این پلاک‌های بسیار متنوع هستند، و می‌توانند طیف وسیعی از ناهنجاری‌های دهان و دندان را در سن مناسب اصلاح کنند.
برای اینکه ببینید آیا پلاک ارتودنسی می‌تواند به درمان دندان‌های شما یا فرزندتان کمک کند، می‌توانید از نزدیک‌ترین مطب دکتر قریشی (رتبه اول بورد تخصصی ارتودنسی ایران و بورد تخصصی از کانادا) در تهران وقت معاینه بگیرید. برای اینکار، کافی‌ست روی «دریافت رایگان نوبت» بزنید.
