پلاک ارتودنسی دستگاهی ثابت یا متحرک است که طبق نظر متخصص ارتودنسی برای اصلاح موقعیت فک، وضعیت بایت و حرکت جزئی دندانها به کار میرود. استفاده از پلاک دندان ارتودنسی، به خصوص در کودکان و نوجوانان، روشی موثر برای کسب نتایج دلخواه در درمانهای این رشته محسوب میشود.
اگر عکس پلاک دندان را در اینترنت جستوجو کرده باشید، حتما متوجه تنوع بالای این دستگاههای شدهاید. در ادامه توضیح دادهایم که پلاک دندان در ارتودنسی چیست؛ همچنین انواع آنها، کاربردهایی که دارند، نحوه قرار دادنشان در دهان و … را بررسی کردهایم.
پلاک ارتودنسی چیست؟
در تعریف دقیق و تخصصی، پلاک ارتودنسی (Orthodontic Plate) وسیلهای است که اطراف دندانهای بالا و یا پایین قرار میگیرد. سه نوع پلاکی که معمولا توسط ارتودنتیستها برای کودکان و نوجوانان تجویز میشوند، عبارتاند از اکریلیک، پلاستیکی و ثابت.
اما در گفتوگوهای رایج، پلاکت ارتودنسی به دستگاههای مختلفی اطلاق میشود، از ترازکنندههای شفاف ارتودنسی نامرئی گرفته تا نگهدارندههای متحرک که پس از درمان ارتودنسی استفاده میشوند.
پلاک دندان ارتودنسی از فنرها و سیمها برای حرکت دادن دندانها به سمت موقعیتهای مختلف یا نگه داشتن آنها در جای خود (هنگام رشد دندانهای دائمی) استفاده میکند. از آنجا که این سیمها و فنرها به دندانها چسبانده نمیشوند، برخلاف بریسها، میتوان آنها را از دهان خارج کرد.
امکان جابهجایی پلاک متحرک فک بالا و پایین یعنی بیمار میتواند آن را هنگام غذا خوردن و شستن دندانها (و دستگاه) از دهان بیرون بیاورد. اما برای دستیابی به بهترین نتایج، کودک باید به همان اندازه و به همان شکلی از پلاک(ها) استفاده کند که متخصص ارتودنسی توصیه میکند.
پلاکهای پیچیدهتری هم وجود دارند که به عنوان دستگاههای فانکشنال (Functional Appliances) شناخته میشوند. آنها برای اصلاح جهت رشد دندانها و فکها، به ویژه برای کسانی که دندانهای بالاییشان بیرون زده است، کاربرد دارند.
بهترین سنِ استفاده از پلاک ارتودنسی
برای تشخیص اینکه آیا استفاده از پلاکت ارتودنسی برای حل مشکل ضروری است یا خیر، و همچنین تعیین بهترین سن برای شروع درمان، معاینه نزد ارتودنتیست ضروریست.
توجه داشته باشید که استفاده از پلاک دندان لزوما به این معنی نیست که بعدا نیاز به ارتودنسی دندان کودک نخواهید داشت. اما در بیشتر موارد، دستگاههای متحرک ارتودنسی تا حد زیادی خطر ایجاد ناهنجاریهای دندانی را کاهش میدهد؛ و کودک را برای اصلاح بیشتر در سالهای بعد آماده میکند.
پلاکهای اصلی (با همان تعریف تخصصی) معمولا تا ۱۵ سالگی برای درمان ارتودنسی استفاده میشوند که یا پیشساخته هستند، یا به صورت سفارشی آماده میشوند. این صفحهها معمولا به ردیف خارجی دندانها و قسمت داخلی متصل میشوند، و ممکن است شامل کام هم باشند.
انواع پلاک دندان ارتودنسی
بسته به وضعیت بیمار، از انواع پلاک دندان ثابت و متحرک استفاده میشود؛ و میزان اثربخشی درمان با آنها به چنین عواملی بستگی دارد:
- درجه مالاکلوژن
- حساسیت مینا و لثه
- نسبت دندانهای شیری و دائمی
- تعهد به دستورالعملهای استفاده (تعداد ساعت در روز)
به طور کلی، پلاک متحرک فک بالا و پایین بیشترین تأثیر را هنگام جایگزینی دندانهای شیری با دندانهای دائمی و رشد فعال بافت استخوان دارد.
رایجترین انواع پلاک دندان را در ادامه میبینید:
پلاک دندان نامرئی
نوعی از ارتودنسی متحرک از طریق پلاکهای نامرئی انجام میشود. این پلاکها از جنس پلاستیک شفاف هستند، و در اصل با نام ارتودنسی نامرئی شناخته میشوند که برای اصلاح ناهنجاریهای جزئی تجویز میشوند.
اگر متخصص ارتودنسی از این نوع پلاک براید رمان استفاده کند، بیمار بایستی هر دو هفته یکبار نسبت به تعویض پلاک متحرک فک بالا و پایین و استفاده از یک جفت الاینر (ترازکننده) جدید اقدام کند.
پلاک ارتودنسی z شکل
اگر یکی یا چندتا از دندانها عقب باشند، برای جلو کشیدن و همچنین همردیف کردن آنها با دندانهای کناری از پلاک با فنر z شکل استفاده میشود.
پلاک فانکشنال و هزینه آن
پلاک فانکشنال که متحرک هم است، برای اصلاح عقب بودن فک پایین یا جلو بودن فک بالا استفاده میشود. لازم به ذکر است که هنگام استفاده از پلاکت دندان ارتودنسی فانکشنال، صحبت کردن برای بیمار کمی دشوار میشود.
هزینه پلاک فانکشنال حدودا ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان است
پلاک نگهدارنده یا پلاک ریتینر
ریتینر (Retainer) یا نگهدارنده همان پلاکی است که بعد از پایان ارتودنسی دندان با بریسها استفاده میشود.
پس از اتمام طول دوره درمان و برداشتن بریسها (شامل براکتها و آرچوایرها)، دندانها تمایل دارند به حالت قبل خود برگردند. به همین دلیل باید از پلاک نگهدارنده یا ریتینر استفاده کرد تا دندانها در موقعیت جدید خود تثبیت شوند و نتایج درمان پایدار بمانند.
این پلاک هزینهای ندارد و هزینه آن جزو هزینه ارتودنسی محاسبه شده است. اما در صورت آسیب دیدن یا گم شدن پلاک، بیمار میبایست ۲ میلیون تومان جداگانه هزینه کند
کاربرد پلاک دندان در ارتودنسی چیست؟
از عکس پلاک دندان به نظر میرسد که این دستگاهها صرفا دندانها را در جای خود نگه میدارند؛ اما کارکردهای دقیق این لوازم کمی ظریفتر هستند و عبارتاند از:
- اصلاح فرم فک (فک پایین و بالا)
- تسریع یا کند کردن شکلگیری فک و رشد دندانها
- تثبیت دندانها در موقعیت آناتومیک صحیح
- جابهجایی دندانها برای تراز مناسب آنها در ردیف دندانی مربوطه
- وسیع کردن، پالاتال اکسپندر یا گسترش دادن کام
- تحریک رشد بخش خاصی از فک
- تثبیت نتایج درمان با بریس
اما مهمترین کاربردهای پلاکهای ثابت و متحرک شامل سه دسته میشود:
حفظ جایگاه دندانها پس از ارتودنسی ثابت
همانطور که اشاره شد، پس از پایان ارتودنسی با بریسها باید از نگهدارنده یا پلاک متحرک دندان استفاده کرد. اینکار با هدف حفظ جایگاه دندانها و عدم برگشت آنها به حالت اولیه انجام میشود.
البته هیچ پلاکی وجود ندارد که بتواند از تمام حرکات دندانها جلوگیری کند؛ حتی پلاکهایی که به تمام دندان چسبیدهاند، اجازه حرکت را به دندانها میدهند. هدف از گذاشتن پلاک ارتودنسی این است که میزان این حرکات به حداقل برسند. مدت زمان و نکات استفاده از این پلاکها را در بخشهای بعد توضیح دادهایم.
حفظ و ایجاد فضا برای رشد دندانهای دائمی
یکی دیگر از کاربردهای پلاکت ارتودنسی ایجاد فضا جهت رشد دندانهای دائمیست. زمانی که فضای لازم برای بیرون آمدن دندان در لثه وجود ندارد، و رشد آن میتواند باعث موقعیت نامناسب و همچنین به هم ریختگی کل دندانها شود، از پلاکهای خاص استفاده میشود.
تراز شدن استخوانها و لثه
بعد از اینکه دندانها با کمک ارتودنسی ثابت در جای خود قرار گرفتند، ترمیم و بازسازی برای رشد استخوانهای اطراف و نزدیک دندان ضروری است. با کمک پلاک ارتودنسی استخوانها و لثهها همتراز شده، و همین امر مانع از برگشت مجدد دندانها به حالت اولیه میشود.
نحوه گذاشتن پلاک دندان متحرک
ارتودنیستها پلاک متحرک دندان یا نگهدارندهها را همان روزی که بریسها برداشته میشوند، در دهان بیمار قرار میدهند. پلاک(ها) باید به درستی روی دندانها فیت شود تا درمان کاملا نتیجهبخش باشد. در همین جلسه، نکات استفاده و نگهداری از دستگاه هم به بیمار اعلام میشود.
پس از گذاشتن پلاک دندان، ممکن است بیمار در ابتدا کمی احساس ناراحتی داشته باشد که با گذشت زمان و عادت برطرف میشود. برخی بیماران به طور طبیعی دندانهای کوتاه یا لثههای برجسته دارند که باعث میشود نگهدارندهها در دهان آنها نسبت به بیمارانی با دندانهای بلندتر، تناسب بیشتری داشته باشد.
برای گذاشتن پلاک دندان و برداشتن آن به همان ترتیبی عمل کنید که ارتودنتیستتان به شما توضیح میدهد. همچنین، برای قرار دادن و خارج کردن پلاکت از هردو دست استفاده کنید (هر دست را یک طرف پلاک بگذارید). هیچوقت هم از زبانتان برای جا انداختن یا بیرون کشیدن آنها استفاده نکنید، چون ممکن است دستگاه شل شود یا بشکند.
چه مدت باید از پلاکت ارتودنسی استفاده کرد؟
به طور کلی باید بین ۳ تا ۹ ماه و ۲۲ ساعت در شبانه روز از پلاک دندان ارتودنسی استفاده شود؛ زمان دقیق آن به میزان ناهنجاری دندانی بستگی دارد و بعد از بررسی متخصص تعیین میشود.
بعد از مشخص شدن این زمان و گذراندن آن، لازم است که به مدت ۱ سال فقط شبها هنگام خواب از پلاک متحرک ارتودنسی استفاده شود تا وضعیت دندانها کاملا ثابت شود.
نکات استفاده از پلاک متحرک دندان چیست؟
برای اینکه درمان ارتودنسی، حتی بعد از گذاشتن گذاشتن پلاک دندان هم نتیجهبخش باشد، استمرار و رعایت یکسری نکات فوقالعاده مهم است که در ادامه آنها را میبینید:
- پلاکها را در تمام روز در دهان قرار دهید، و هنگام غذا خوردن، مسواک زدن، شنا کردن و ورزشهای تماسی آنها را از دهان خارج کنید.
- اگر هنگام غذا خوردن پلاک در دهانتان است، حتما بعد از غذا آنها را مسواک بزنید و بشویید. اگر جایی هستید که به مسواک دسترسی ندارید، پلاک دندان ارتودنسی و دهانتان را به خوبی با آب بشویید.
- هنگامی که پلاک در دهانتان است، از خوردن غذاهای سفت و چسبناک و همچنین نوشیدنیهای قنددار خودداری کنید.
- هنگامی که پلاک دندان را بیرون میآورید، حتما آن را در جعبه مخصوصاش قرار دهید.
- حتما پلاک ارتودنسی را روزی یک مرتبه با آب و مسواک تمیز کنید تا باعث آلودگی و ایجاد بوی بد دهان نشود. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان از آب داغ برای اینکار استفاده نکنید.
- پلاک را به هیچ عنوان در داشبورد، آب جوش و سایر فضاهایی که هوای داغی دارند نگذارید.
- هنگام ویزیت نزد ارتودنتیست، حتما پلاک متحرک دندان را به همراه داشته باشید.
قیمت پلاک ارتودنسی چقدر است؟
قیمت پلاکت دندان ارتودنسی مستقیما به نوع و جنس اجزای آن بستگی دارد، که با توجه به ماهیت مشکل و شدت آن مشخص میشود. البته هزینه ساخت (برای نمونههای سفارشیساز)، تعداد جلسات ویزیت و تنظیم، طول دوره درمان و احیانا نیاز به تعمیرات هم در قیمت تمامشده موثر است. برای مثال:
- پلاک ساده ۱۰ الی ۱۵ میلیون تومان است.
- هزینه پلاک فانکشنال حدودا ۳۰ الی ۳۵ میلیون تومان است.
- پلاک نگهدارنده هزینهای ندارد و همراه با هزینه درمان ارتودنسی محاسبه میشود. اما در صورت گم شدن یا آسیب شدید، میبایست ۲ میلیون تومان جداگانه هزینه کرد.
برای اطلاع از آخرین قیمتهای این دستگاهها، به صفحه «هزینه ارتودنسی» مراجعه کنید.
عوارض استفاده از پلاک متحرک فک بالا و پایین
همانطور که از عکس پلاک دندان و ظاهر نسبتا سادهشان مشخص است، این دستگاهها کمهزینهتر هستند و استفاده و نگهداری تا حد مناسبی آسان است. اما استفاده از آنها میتواند یکسری مشکلات و عوارض جانبی هم داشته باشد، برای نمونه:
- هنگامی که پلاک ارتودنسی را از دهان خارج کنید، بهویژه در مکانهای شلوغ و عمومی، ممکن است به راحتی جابهجا و گم شود.
- در صورت نگهداری نادرست مستعد آسیب هستند.
- در برخی موارد میتوانند باعث تولید بیش از حد بزاق شوند.
- در صورت نگهداری نادرست، باکتریها میتوانند روی آنها رشد و زندگی کنند.
- در موارد نادر، برخی مواد به کار رفته در ساخت پلاک دندان متحرک (مانند نیکل) میتواند باعث واکنشهای آلرژیک شود.
- اگر بیمار به نکات استفاده و نگهداری که ارتودنتیست گفته است توجه نکند، خطر عود وجود دارد.
- در صورت بیش از حد طولانی شدن طول درمان به دلیل سهلانگاری بیمار، احتمال تحلیل ریشه افزایش پیدا میکند.
سوالات متداول
۱. پلاک دندان در ارتودنسی چیست؟
پلاک ارتودنسی یک دستگاه اکثرا متحرک است که برای اصلاح موقعیت دندانها و هدایت رشد فک در کودکان و نوجوانان استفاده میشود. این پلاکها میتوانند به تنظیم فضا برای دندانهای دائمی یا کاهش ازدحام دندانی کمک کنند.
۲. چه زمانی باید از پلاک دندان ارتودنسی استفاده کرد؟
استفاده از پلاکت ارتودنسی بیشتر در مواردی مانند ازدحام دندانی، وجود فضای بیش از حد بین دندانها یا مشکلات رشد فک در بیماران جوان توصیه شده، و توسط متخصص ارتودنسی تجویز میشود.
۳. آیا استفاده از پلاکت دندان ارتودنسی دردناک است؟
برخی از بیماران ممکن است در ابتدای استفاده از پلاک احساس ناراحتی یا فشار کنند. اما این حس معمولا موقتی است، و با گذشت زمان کاهش مییابد و کاملا برطرف میشود.
۴. چگونه باید از پلاک متحرک دندان مراقبت کرد؟
مهمترین نکات مراقبت از پلاک ارتودنسی شامل تمیز کردن منظم آن با مسواک و خمیر دندان، خودداری از خوردن غذاهای سخت یا چسبنده هنگام استفاده، و نگهداری ایمن پلاک (پس از بیرون آوردن از دهان) میشود.
۵. چه مدت باید پلاک ارتودنسی استفاده شود؟
مدت زمان استفاده از پلاک متحرک فک بالا و پایین از ۳ تا ۹ ماه (۲۲ ساعت در روز) متغیر است. دوره دقیق استفاده اما به اهداف درمانی و میزان پیشرفت بیمار بستگی دارد. متخصص ارتودنسی در طول معاینات منظم پیشرفت را ارزیابی کرده و توصیههای لازم را ارائه میدهد.
۶. آیا پلاکهای ارتودنسی تاثیری بر گفتار یا غذا خوردن دارد؟
بیمار ممکن است در ابتدا هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن تغییراتی را تجربه کند؛ اما این مشکلات معمولا با عادت کردن به پلاک به سرعت حل میشوند.
امیدواریم حالا بهتر بدانید که نقش پلاک دندان در ارتودنسی چیست و بیشتر در چه شرایطی کاربرد دارد. این پلاکهای بسیار متنوع هستند، و میتوانند طیف وسیعی از ناهنجاریهای دهان و دندان را در سن مناسب اصلاح کنند.
برای اینکه ببینید آیا پلاک ارتودنسی میتواند به درمان دندانهای شما یا فرزندتان کمک کند، میتوانید از نزدیکترین مطب دکتر قریشی (رتبه اول بورد تخصصی ارتودنسی ایران و بورد تخصصی از کانادا) در تهران وقت معاینه بگیرید. برای اینکار، کافیست روی «دریافت رایگان نوبت» بزنید.
