شکاف لب یا کام از جمله نقایص مادرزادی نسبتا شایع است که تاثیر نامطلوبی بر چهره دارد و باعث می‌شود ظاهر نوزاد غیرطبیعی به نظر برسد. این عارضه معمولا به دلیل رشد ناقص و بسته نشدن اجزای تشکیل دهنده صورت از جمله لب‌ها و کام ایجاد می‌شود.
شکاف کام و لب از همان ابتدای تولد مشکلاتی را برای نوزاد ایجاد می‌کند. مثلا نوزادی که شکاف لب و کام دارد هنگام شیر خوردن، شیر از بینی او خارج می‌شود. همچنین این عارضه می‌تواند در آینده اعتماد به نفس فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
لب شکری چیست؟
شکاف داشتن و بسته نشدن لب در نوزادان را اصطلاحا لب شکری یا شکاف لب (Cleft lip) و بسته نشدن سقف دهان یا کام را شکاف کام (cleft palate) می‌گویند. لب شکری، یک یا هر دو لب را درگیر می‌کند و شدت آن از یک حفره کوچک تا یک شکاف بزرگ که به بافت بینی می‌رسد، می‌تواند متغیر باشد.
شکاف کام چیست؟
بر اساس منبع معتبر NHS، سقف دهان یا کام یکی از بخش‌های مهم داخلی دهان بوده که در هفته‌های ششم تا نهم بارداری باید به صورت کامل تشکیل شود. در صورتی که این بافت در دوران بارداری به صورت کامل به هم پیوند نخورد، عارضه‌ای به عنوان شکاف کام برای جنین به وجود می‌آید. این حالت برای برخی از نوزادان به نحوی بوده که هر دو قسمت جلو و پشت کام باز بوده و در برخی دیگر فقط بخشی از کام شکاف خورده و حالت باز دارد.
این عارضه را می‌توانیم به عنوان یکی از بیماری‌های شایع مادرزادی بدانیم که به صورت مستقیم بر روی زیبایی و برخی توانایی‌های فرد مانند غذا خوردن اثرگذار خواهد بود. شکاف کام بلافاصله بعد از تولد تشخیص داده شده و باید اقدامات مربوط به درمان آن شروع شود.
وجود شکاف در سقف دهان باعث می‌شود فضای دهان و بافت بینی از هم جدا نشده و فرد برای حرف زدن و غذا خوردن دچار مشکل شود. به همین دلیل نوزاد دارای شکاف کام هنگامی که شیر می‌خورد از بینی او خارج می‌شود. این نوزادان در آینده با مشکلات دندان نیز مواجه می‌شوند و ممکن است دندان اضافی یا دندان کم داشته باشند.
علائم شکاف لب و کام
حال که دانستیم شکاف لب و شکاف کام چیست، لازم است تا درباره علائم این عارضه هم اطلاعات لازم را به دست آوریم. شکاف لب و کام در اغلب مواقع در بدو تولد و بلافاصله بعد از آن قابل تشخیص خواهد بود. مهمترین علائم لب شکری نوزاد و شکاف کام عبارتند از:
- شکاف در لب و کام، می‌تواند یک و یا هر دو طرف صورت نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد.
- شکاف در لب معمولا به صورت یک بریدگی کوچک در لب ظاهر شده یا اینکه از لب بالایی شروع شده و از طریق لثه تا پایین بینی کشیده شده است.
- شکاف کام تأثیری بر روی زیبایی صورت نخواهد داشت و مشکلات دیگری را به دنبال دارد.
- مشکل در تغذیه و بلع یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های شکاف کام است. نوزاد در این حالت نمی‌تواند شیر مادر را بخورد یا اینکه شیشه شیرهای معمولی را در دهان خود قرار دهد.
- شکاف کام و لب در روند رشد دندان‌های کودک هم مشکلاتی را ایجاد کرده و احتمال پوسیدگی را برای آنها بیشتر می‌کند.
- عفونت گوش و تجمع مایع در این بخش در افرادی که مبتلا به شکاف کام هستند معمولا بیشتر خواهد بود.
در صورتی که شکاف کام درمان نشود، مشکلات گفتاری را در بزرگسالی به همراه خواهد داشت.
علت ایجاد شکاف کام و لب
در اکثر موارد لب شکری به صورت مادرزادی در افراد شکل می گیرد و در بدو تولد قابل تشخیص است؛ علت ایجاد شکاف کام را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:
۱. ژنتیک
اگر یکی از والدین به این عارضه مبتلا باشد احتمال ابتلای نوزاد نیز افزایش می‌یابد. عارضه شکاف کام و لب شکری یک مشکل ژنتیکی وابسته به کروموزوم X است.
اگر در دوران جنینی و زمانی که بافت‌ها در حال تکامل و رشد هستند برخی ژن‌های مسئول تشکیل لب و سقف دهان آسیب ببینند، دو طرف لب بالایی و همینطور دو طرف کام به هم نرسیده و بین‌‌شان شکاف ایجاد می‌شود. در برخی موارد کودک دارای شکاف لب و کام به سندرم‌ها و مشکلات ارثی دیگری نیز مبتلا است. از این رو انجام یک چک آپ کامل در بدو تولد برای این کودکان الزامی است.
۲. محرک‌های محیطی در زمان بارداری
برخی عوامل و محرک‌های محیطی در زمان بارداری که روی رشد جنین تاثیر دارند، خطر ابتلای جنین به لب شکری و شکاف کام را افزایش می‌دهد. از جمله:
- مصرف داروهای خاص مانند داروهای ضد تشنج یا سرطان
- اضافه وزن مادر
- قرار گرفتن مادر در معرض دود سیگار
- مصرف دخانیات (به ویژه کوکائین) و نوشیدنی‌های الکلی
- استرس شدید مادر
- کمبود ویتامین A
- کمبود فولیک اسید
- بالا بودن سن والدین
- بیماری‌های عفونی مادر در طی دوران بارداری
- کاهش سطح اکسیژن مادر
- بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت
- بیماری‌های ژنتیکی
عوارض شکاف لب و کام
اختلال لب شکری و وجود شکاف در کام به طور کلی عوارض زیر را برای فرد به دنبال دارد:
مشکل در شیردهی و تغذیه نوزاد
شیردهی و تغذیه نوزاد یکی از اصول اولیه و بسیار مهم برای نوزادان تازه متولد شده است. با وجود شکاف لب نوزاد نمی‌تواندد به درستی شیر را از سینه مادر یا شیشه شیر معمولی دریافت کند.
برای تغذیه این نوزادان باید از شیشه شیرهای مخصوص استفاده کرد. در نوزادان مبتلا به شکاف کام چون مانعی بین دهان و بینی وجود ندارد هنگام شیر خوردن، شیر از بینی خارج می‌شود.
مشکلات دهان و دندان
کودکان دچار شکاف لب و کام مستعد ابتلا به انواع ناهنجاری‌ها و بیماری‌های دهان و دندان هستند. در این کودکان معمولا نظم و هماهنگی دندان‌ها بهم خورده و دندان‌ها رشد و تکامل مناسبی ندارند. به علاوه دندان این افراد به سرعت جرم گرفته و در معرض پوسیدگی قرار می‌گیرد.
همچنین تعداد دندان‌های این کودکان ممکن است کمتر یا بیشتر از تعداد نرمال باشد. از این رو توصیه می‌شود کودکان دارای لب شکری و شکاف کام تحت نظر دندانپزشک قرار گرفته و در زمان لازم درمان ارتودنسی برایشان انجام شود.
عفونت گوش و مشکلات شنوایی
اختلال شکاف کام و لب شکری زمینه فرد را مستعد عفونت‌های مکرر گوش میانی و شیپور استاش می‌کند. شیپور استاش بخشی از گوش است که در قسمت پشت بینی قرار گرفته و تا ناحیه گوش میانی و گلو ادامه دارد. وظیفه این عضو حفظ تعادل بدن و خروج مایعات اضافی از گوش است.
در کودکان مبتلا به شکاف کام، مایعات گوش به درستی تخلیه نمی‌شود. در نتیجه با افزایش مایع درون گوش در نهایت قدرت شنوایی کاهش می‌یابد.
مشکل در گفتار و تلفظ کلمات
کودک مبتلا به شکاف کام و لب قادر نیست کلمات را به درستی تلفظ کند و دچار مشکلات گفتاری می‌شود. تلفظ غلط کلمات، صدای نامفهوم و تو دماغی از جمله عوارض شکاف کام نوزاد است.
خفگی نوزاد
نحوه شیردادن به نوزاد دچار شکاف کام با نوزادان عادی متفاوت است. در صورتی که تغذیه و شیر دادن به این نوزاد به درستی انجام نشود امکان خفگی نوزاد وجود دارد.
عوارض شکاف کام در بزرگسالی
از دیگر موضوعاتی که در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار بوده و باید به بررسی آن بپردازیم، کسب اطلاعات بیشتر درباره عوارض شکاف کام در بزرگسالی است. در صورتی که این عارضه در زمان مناسب و به صورت کامل درمان نشود، می‌تواند در بزرگسالی هم عارضه‌هایی را برای فرد به دنبال داشته باشد که برخی از آنها به شرح زیر هستند:
- مشکلات گفتاری
- مشکلات تغذیه و بلع غذا
- عفونت گوش
- مشکلات دندان‌ها و پوسیدگی
- عوارض شنوایی
خیلی از افراد این تصور را دارند که عوارض بعد از عمل شکاف کام و لب شکری برای نوزادان زیاد است؛ به همین دلیل ترجیح می‌دهند که این کار را در بزرگسالی انجام دهند. اما بهتر است بدانید که اگر در نوزادی اقدامات لازم انجام نشوند، تا سن ۷ سالگی باید صبر کنید و در این سن، عمل جراحی مربوط به کاهش دفورمیتی در لب‌ها و دندان‌ها را انجام داد. پس از آن هم باید در سن ۱۴ تا ۱۶ سالگی، از طریق پیوند غضروف، عارضه را از بین برد.
شکاف کام نوزاد چقدر شایع است؟
حال که دانستیم شکاف کام چیست، باید به میزان شیوع این عارضه در نوزادان بپردازیم. امروزه یکی از نگرانی‌های والدین در دوران بارداری همین موضوع بوده و تمایل دارند بدانند که این عارضه تا چه حد شیوع دارد. در حالتی که این علل در شرایط شما وجود داشته باشند، احتمال به دنیا آمدن نوزاد با شکاف کام یا لب، بیشتر خواهد شد.
بر طبق آمار، میزان شیوه شکاف کام در نوزادان از قرار زیر است:
- از هر ۱۰۰۰ نوزاد، ۲۹.۶ درصد شکاف کام، ۳۱.۶ درصد شکاف لب و ۳۸.۱ درصد شکاف لب و کام به صورت همزمان دارند.
- در صورتی که یکی از والدین به این مشکل مبتلا بوده باشد، احتمال ابتلای فرزند به این عارضه، ۱۵ درصد خواهد بود.
- احتمال ابتلای نوزادان پسر به این عارضه در مقایسه با نوزادان دختر بیشتر است.
- در صورتی که هم پدر و هم مادر به این عارضه مبتلا باشند، احتمال ابتلای فرزند تا ۳۰ درصد بالا خواهد رفت.
- اگر یکی از اقوام به این عارضه مبتلا باشد، به احتمال یک تا دو درصد، نوزاد شما هم مبتلا به عارضه شکاف لب و کام خواهد شد.
تشخیص شکاف لب در جنین و پیشگیری از آن
جالب است بدانید که شکاف لب نوزاد را می‌توان در دوران جنینی هم تشخیص داده و تا حدی از بروز آن جلوگیری کرد. لب شکری نوزاد معمولا از حدود هفته سیزدهم بازداری قابل تشخیص خواهد بود. با ادامه رشد جنین و افزایش سن بارداری، تشخیص دقیق لب شکری جنین راحت‌تر خواهد شد.
احتمال تشخیص شکاف کام هم در این حالت وجود دارد؛ اما می‌تواند تا حد زیادی سخت‌تر باشد. بعد از تشخیص قطعی، معمولا آزمایش‌هایی تجویز می‌شود تا علل این حالت به صورت کامل مشخص شوند. بهترین روش‌های سونوگرافی برای تشخیص این عارضه عبارتند از:
- سونوگرافی سه بعدی که معمولا بین هفته‌های ۲۶ تا ۳۰ بارداری انجام می‌شود.
- سونوگرافی آنومالی یا اسکن ناهنجاری‌های جنین که معمولا در هفته‌های هجدهم تا بیستم انجام می‌شود.
- سونوگرافی NT یا تشخیص ناهنجاری‌های کروموزمی و ژنتیکی که در هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری انجام می‌شود
البته تشخیص لب شکری یا شکاف کام در دوران جنینی، در روند درمانی آن اثری ندارد و تنها بعد از به دنیا آمدن می‌توان برای درمان آن اقدام کرد. برای پیشگیری از ایجاد شکاف لب و کام تنها باید علل شکاف لب نوزاد و همچنین شکاف کام را بشناسید و اقدامات زیر را انجام دهید:
- در صورت داشتن سابقه در این زمینه، باید به صورت مراقبت شده باردار شوید تا همه عوامل خطر از بین بروند.
- در صورتی که قبل از بارداری دیابت داشته‌اید، باید حتما تحت نظر پزشک باشید تا مشکلی برای فرزندتان به وجود نیاید.
- وزن خود را در دوران بارداری کنترل کنید تا احتمال ابتلا به شماف لب و کام کاهش پیدا کند.
- تا حد امکان از مصرف داروهایی مانند داروی ضد تشنج، متوترکسات، داروهای سرطان و پسوزیاریس خودداری کرده و حتما برای مصرف آنها در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید.
- از مصرف الکل و سیگار در دوران بارداری خودداری کنید.
حتما قبل از باردار شدن، ویتامین‌های ضروری را مصرف کرده و مواد مورد نیاز بدنتان را تامین کنید.
روش‌های درمان لب شکری و شکاف کام
در گذشته درمان خاصی برای لب شکری و شکاف کام وجود نداشت و فرد باید تمام عمر خود را با این عارضه و مشکلات ناشی از آن سپری می‌کرد. اما امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی روش‌های درمانی برای رفع این ناهنجاری و عوارض ناشی از آن ارائه شده است.
درمان جراحی برای این عارضه‌ها باید به ترتیب زیر انجام شود:
- در ۳ تا ۶ ماهگی شکاف لب برطرف شود. در جراحی لب شکری، ابتدا برش‌هایی در دو طرف ایجاد شده و سپس به هم بخیه می‌شوند تا ظاهری طبیهی به دست آید. همچنین در صورت نیاز، عمل ترمیم بینی هم انجام خواهد شد.
- تا قبل از یک سالگی شکاف کام جراحی شود؛ در این حالت جراح با ایجاد برش‌هایی در اطراف شکاف، بافت و عضلات را جابجا کرده و آنها را با بخیه به هم وصل می‌کند.
معمولا درمان این ناهنجاری تحت نظر یک تیم پزشکی انجام می‌شود تا مشکلات دهان و دندان، گفتاری، تغذیه‌ای و زیبایی به طور کامل رفع شود. رایج‌ترین روش درمان شکاف کام و لب شکری انجام جراحی است.
تیم پزشکی دخیل در این جراحی شکاف شامل جراح زیبایی و پلاستیک، متخصص گوش حلق و بینی، متخصص اطفال و متخصص ارتودنسی است. بعد از عمل جراحی یک روانشناس یا گفتار درمانگر برای کمک به بهبود روند درمان مشارکت خواهد داشت.
جراحی شکاف کام و لب
روش جراحی بهترین راهکار برای درمان شکاف کام است. پزشکان معمولا در سنین ۶ تا ۱۸ ماهگی عمل ترمیم شکاف کام را برای کودک انجام می‌دهند. طی این جراحی که با نام پلاتوپلاستی شناخته می‌شود ماهیچه‌ها و بافت‌های دو طرف کام بهم وصل شده و فضای بینی و دهان فرد از هم جدا خواهد شد.
این جراحی به بیهوشی عمومی انجام شده و حدود ۲ تا ۳ ساعت طول می‌کشد. پس از جراحی برای بررسی وضعیت بیمار یک تا دو روز در بیمارستان بستری می‌شود. در دوره بهبودی کودک تا چندین هفته باید غذاهای نرم و سبک بخورد. در نتیجه این عمل گفتار کودک بهبود یافته، از نشت مواد غذایی به بینی جلوگیری شده و بافت نرم کام ترمیم می‌شود.
بهتر است والدین زمانی که کودک آنها در سن ۱۰ هفته تا ۱ سالگی قرار دارند برای ترمیم شکاف لب او اقدام کنند. گاهی با توجه به شرایط کودک و وضعیت شکاف لب، پزشک به طور موقت اقدام به دوختن شکاف می‌کند تا در زمانی دیگر جراحی ترمیمی دقیقی را انجام دهد. در حراجی ترمیمی لب شکری، کودک را بیهوش کرده و حراج دو لبه جدا شده لب را به هم وصل کرده و شکاف را می‌بندد. با این کار لب کودک عریض شده و اصلی از شکاف مشاهده نمی‌شود.
عوارض بعد از عمل شکاف کام
عمل شکاف کام هم مانند خیلی از جرحی‌های دیگر، دارای عوارضی است که باید از طریق انجام مراقبت‌های بعد از عمل، به خوبی کنترل شوند. مهمترین عوارض بعد از عمل شکاف کام عبارتند از:
- هماتوم یا تجمع غیرطبیعی خون در بافت بدن که معمولا با استفاده از مصرف داروهای ضد التهاب و کمپرس سرد می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.
- قرینه نبودن محل جراحی که به دلیل مراجعه به یک پزشک ناشی در این زمینه رخ می‌دهد؛ بنابراین حتما یک پزشک ماهر را پیدا کنید که بافت‌ها را به طور قرینه و به اندازه کافی به هم پیوند بزند.
- خطرات ناشی از بیهوشی برای نوزادان که با استفاده از مواد مناسب این سن و استراحت کافی بعد از عمل، قابل برطرف شدن هستند.
- جوش خوردن نامنظم در محل برش‌ها که باز هم به دلیل حرفه‌ای نبودن پزشک اتفاق می‌افتد.
- احتمال وارد شدن آسیب به عروق خونی و اعصاب دهانی که ممکن است اختلال در خوردن یا حس چشایی را به دنبال داشته باشد.
- نیاز به جراحی‌های ترمیمی که در بعضی موارد، به دلیل شدت بالای عارضه ممکن است بروز پیدا کند. معمولا لب شکری بعد از عمل نیاز به یک سری از موارد مانند گفتاردرمانی یا جراحی زیبایی پیدا می‌کند.
درمان شکاف کام و لب با ارتودنسی
همانطور که گفته شد یکی از عوارضی که لب شکری یا شکاف کام با خود به همراه دارد نامرتبی و بهم ریختگی دندان‌ها است که باعث تشدید مشکلات تغذیه و تکلم کودک می‌شود. بنابراین بعد از جراحی لب شکری و درمان شکاف کام باید به فکر رفع ناهنجاری دندان‌ها بود.
متخصص ارتودنسی با توجه به شدت ناهنجاری دندان‌ها یکی روش‌های ارتودنسی متحرک، ثابت یا سایر تجهیزات و ابزارهای ارتودنسی را برای درمان مشکل این افراد به کار می‌برد. مرتب شدن دندان‌ها به رفع مشکلات گفتاری و تلفظ صحیح کلمات کمک می‌کند. معمولا شروع این درمان با استفاده از وسیع کننده کام است که باعث ایجاد عرض طبیعی در کام شده و رشد دندان‌ها را طبیعی‌تر می‌کند.
پس از ترمیم لب شکری و شکاف کام، جراحی‌های ترمیمی برای بازگرداندن یک زندگی راحت به نوزاد انجام خواهند شد که مهمترین آنها عبارتند از:
- جراحی‌های زیبایی برای بهبود ظاهری همه اعضای صورت که با این عارضه تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.
- جراحی لوله گوش برای جلوگیری از تجمع مایع گوش و کاهش شنوایی که با قرار دادن لوله‌های حباب شکل در لاله گوش انجام می‌شود و معمولا برای کودکان مبتلا به شکاف کام لازم است.
- گفتار درمانی برای کودکان مبتلا به شکاف کام که برای کمک به واضح صحبت کردن و بهبود حرکات دهان انجام می‌شود.
- درمان‌های ارتودنسی برای کمک به رشد درست دندان‌ها و اصلاح تراز فک انجام خواهد شد.
- درمان‌های عاطفی و حمایت‌های اجتماعی برای کمک به کودک و خانواده در گذر از این بازه زمانی و اجرای برنامه‌های آموزشی در طول آن
سؤالات متداول
- بهترین روش درمانی شکاف کام چیست؟
امروزه روش‌های مختلفی برای درمان این عارضه ارائه شده‌اند که از میان آنها می‌توانیم به جراحی شکاف کام و لب و همچنین ارتودنسی شکاف کام و لب اشاره کنیم.
- لب شکری چیست؟
شکاف داشتن و بسته نشدن لب در نوزادان را امروزه به اصطلاح لب شکری می‌گویند که می‌تواند هر دو لب و یا یکی از آنها را درگیر کند.
- عوارض شکاف کام در بزرگسالی چیست؟
در صورتی که شکاف کام در کودکی و نوزادی درمان نشود، می‌تواند عوارضی را در بزرگسالی به همراه داشته باشد که از میان آنها باید به مشکل در تغذیه، پوسیدگی بیش از حد دندان‌ها، عفونت در گوش، مشکل در گفتار و … اشاره کنیم.
- آیا امکان تشخیص شکاف لب در جنین وجود دارد؟
بله. از طریق سونوگرافی و بعد از هفته سیزدهم، می‌توان شکاف لب را در جنین تشخیص داد و با آزمایش‌های آتی به دلیل این حالت هم پی برد.
جمع بندی
یکی از شایع‌ترین بیماری‌های نوزادی که امروزه وجود دارد، لب شکری و یا شکاف لب نوزاد است. شکاف کام و لب به دلایل مختلفی ممکن است جنین را به خود درگیر کنند. در بخش‌های قبلی دانستیم که لب شکری یا همان cleft lip چیست و چه عوارضی را می‌تواند به دنبال داشته باشد. با روش‌های درمان شکاف کام و همچنین عوارض بعد از عمل شکاف کام هم در بخش‌های قبل آشنا شدیم.
با در اختیار داشتن اطلاعات مناسب در این زمینه، شما به عنوان والدین می‌توانید به خوبی از فرزند خود حمایت کرده و در مسیر درمان او، بهترین اقدامات را انجام دهید. برای درمان مشکل لب شکری، می‌توانید از خدمات کلینیک دکتر قریشی استفاده کنید.
درود بر شما سپاسگزار تان هستیم که در مورد این مشکل مادرزادی اطلاعات کافی در اختیار خوانندگان قرار دادید متاسفانه نوه من از ماه سوم بارداری عروسم متوجه شدند که جنین دچار این مشکل شکاف کام شده و بینی جنین به سمت داخل کشیده شده ، در ابتدا همه خیلی ناراحت و غمگین شدیم اما خدا را سپاس گفتیم و با تلاش و تحقیق پیش یک دکتر عالی نوبت عمل گرفتیم برای ۳ ماه بعد از تولد نوه قشنگم چون نوبت دکترش تا ۶ ماه دیگه پرشده بود و ما به موقع اقدام کردیم چون دکترش گفت به یاری خدا نوزاد ۳ ماهه باید عمل بشود .