شکاف لب یا کام از جمله نقایص مادرزادی نسبتا شایع است که تاثیر نامطلوبی بر چهره دارد و باعث می‌شود ظاهر نوزاد غیرطبیعی به نظر برسد. این عارضه معمولا به دلیل رشد ناقص و بسته نشدن اجزای تشکیل دهنده صورت از جمله لب‌ها و کام ایجاد می‌شود.
شکاف کام و لب از همان ابتدای تولد مشکلاتی را برای نوزاد ایجاد می‌کند. مثلا نوزادی که شکاف لب و کام دارد هنگام شیر خوردن، شیر از بینی او خارج می‌شود. همچنین این عارضه می‌تواند در آینده اعتماد به نفس فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
فهرست عناوین
لب شکری چیست؟
شکاف داشتن و بسته نشدن لب در نوزادان را اصطلاحا لب شکری یا شکاف لب (Cleft lip) و بسته نشدن سقف دهان یا کام را شکاف کام (cleft palate) می‌گویند. لب شکری یک یا هر دو لب را درگیر می‌کند و شدت آن از یک حفره کوچک تا یک شکاف بزرگ به بافت بینی می‌رسد متغیر است.
وجود شکاف در سقف دهان باعث می‌شود فضای دهان و بافت بینی از هم جدا نشده و فرد برای حرف زدن و غذا خوردن دچار مشکل شود. به همین دلیل نوزاد دارای شکاف کام هنگامی که شیر می‌خورد از بینی او خارج می‌شود. این نوزادان در آینده با مشکلات دندان نیز مواجه می‌شوند و ممکن است دندان اضافی یا دندان کم داشته باشند.
علت ایجاد شکاف کام
در اکثر موارد لب شکری به صورت مادرزادی در افراد شکل می گیرد و در بدو تولد قابل تشخیص است؛ علت ایجاد شکاف کام را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:
۱- ژنتیک
اگر یکی از والدین به این عارضه مبتلا باشد احتمال ابتلای نوزاد نیز افزایش می‌یابد. عارضه شکاف کام و لب شکری یک مشکل ژنتیکی وابسته به کروموزوم X است. اگر در دوران جنینی و زمانی که بافت‌ها در حال تکامل و رشد هستند برخی ژن‌های مسئول تشکیل لب و سقف دهان آسیب ببینند، دو طرف لب بالایی و همینطور دو طرف کام به هم نرسیده و بین‌‌شان شکاف ایجاد می‌شود. در برخی موارد کودک دارای شکاف لب و کام به سندرم‌ها و مشکلات ارثی دیگری نیز مبتلا است. از این رو انجام یک چک آپ کامل در بدو تولد برای این کودکان الزامی است.
۲- محرک‌های محیطی در زمان بارداری
برخی عوامل و محرک‌های محیطی در زمان بارداری که روی رشد جنین تاثیر دارند، خطر ابتلا جنین به لب شکری و شکاف کام را افزایش می‌دهد. از جمله:
- مصرف داروهای خاص مانند داروهای ضد تشنج یا سرطان
- اضافه وزن مادر
- قرار گرفتن مادر در معرض دود سیگار
- مصرف دخانیات (به ویژه کوکائین) و نوشیدنی‌های الکلی
- استرس شدید مادر
- کمبود ویتامین A
- کمبود فولیک اسید
- بالا بودن سن والدین
- بیماری‌های عفونی مادر در طی دوران بارداری
- کاهش سطح اکسیژن مادر
- بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت
- بیماری‌های ژنتیکی
عوارض شکاف لب و کام
اختلال لب شکری و وجود شکاف در کام به طور کلی عوارض زیر را برای فرد به دنبال دارد:
مشکل در شیردهی و تغذیه نوزاد
شیردهی و تغذیه نوزاد یکی از اصول اولیه و بسیار مهم برای نوزادان تازه متولد شده است. با وجود شکاف لب نوزاد نمی‌تواندد به درستی شیر را از سینه مادر یا شیشه شیر معمولی دریافت کند. برای تغذیه این نوزادان باید از شیشه شیرهای مخصوص استفاده کرد. در نوزادان مبتلا به شکاف کام چون مانعی بین دهان و بینی وجود ندارد هنگام شیر خوردن، شیر از بینی خارج می‌شود.
مشکلات دهان و دندان
کودکان دچار شکاف لب و کام مستعد ابتلا به انواع ناهنجاری‌ها و بیماری‌های دهان و دندان هستند. در این کودکان معمولا نظم و هماهنگی دندان‌ها بهم خورده و دندان‌ها رشد و تکامل مناسبی ندارند. به علاوه دندان این افراد به سرعت جرم گرفته و در معرض پوسیدگی قرار می‌گیرد. همچنین تعداد دندان‌های این کودکان ممکن است کمتر یا بیشتر از تعداد نرمال باشد. از این رو توصیه می‌شود کودکان دارای لب شکری و شکاف کام تحت نظر دندانپزشک قرار گرفته و در زمان لازم درمان ارتودنسی دندان برایشان انجام شود.
عفونت گوش و مشکلات شنوایی
اختلال شکاف کام و لب شکری زمینه فرد را مستعد عفونت‌های مکرر گوش میانی و شیپور استاش می‌کند. شیپور استاش بخشی از گوش است که در قسمت پشت بینی قرار گرفته و تا ناحیه گوش میانی و گلو ادامه دارد. وظیفه این عضو حفظ تعادل بدن و خروج مایعات اضافی از گوش است. در کودکان مبتلا به شکاف کام، مایعات گوش به درستی تخلیه نمی‌شود. در نتیجه با افزایش مایع درون گوش در نهایت قدرت شنوایی کاهش می‌یابد.
مشکل در گفتار و تلفظ کلمات
کودک مبتلا به شکاف کام و لب قادر نیست کلمات را به درستی تلفظ کند و دچار مشکلات گفتاری می‌شود. تلفظ غلط کلمات، صدای نامفهوم و تو دماغی از جمله عوارض شکاف کام نوزاد است.
خفگی نوزاد
نحوه شیردادن به نوزاد دچار شکاف کام با نوزادان عادی متفاوت است. در صورتی که تغذیه و شیر دادن به این نوزاد به درستی انجام نشود امکان خفگی نوزاد وجود دارد.
شکاف کام نوزاد چقدر شایع است؟
میزان شیوع این عارضه در کشورها و نژادهای مختلف متفاوت است. اما به طور میانگین از هر ۱۰۰۰ تولد یک نوزاد به شکاف لب، شکاف کام یا هر دو مبتلا است.
از این میزان حدود ۲۰ درصد فقط شکاف لب، ۳۰ درصد فقط شکاف کام و متاسفانه حدود ۵۰ درصد دچار شکاف سراسری همزمان لب و کام هستند. از این رو لب شکری و شکاف کام را می‌توان یکی از اختلالا و نقایص شایع نوزادی دانست.
میزان ابتلا به این عارضه در هر دو جنس برابر است. نوزادانی که شکاف کام دارند نسبت به نوزادان لب شکری با مشکلات بیشتری مواجه می‌شوند.
نحوه تشخیص شکاف لب و کام
بارزترین نشانه برای تشخیص شکاف کام و لب نوزاد وجود حفره در این نواحی است که از بدو تولد قابل مشاهده است.
اما آیا راهی برای تشخیص شکاف کام در دوران بارداری و قبل از تولد نوزاد وجود دارد؟ بله. این ناهنجاری با تصویربرداری سونوگرافی در هفته‌های ۱۸ تا ۲۱ بارداری قابل تشخیص است. در این حالت معمولا پزشک برای بررسی‌های دقیق‌تر برداشت مقدار کمی از مایع آمنیوتیک از بدن مادر را پیشنهاد می‌دهد. با بررسی این مایع پزشک تشخیص می‌دهد که جنین در معرض ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم داون قرار دارد.
روش های درمان لب شکری و شکاف کام
در گذشته درمان خاصی برای لب شکری و شکاف کام وجود نداشت و فرد باید تمام عمر خود را با این عارضه و مشکلات ناشی از آن سپری می‌کرد. اما امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی روش‌های درمانی برای رفع این ناهنجاری و عوارض ناشی از آن ارائه شده است.
معمولا درمان این ناهنجاری تحت نظر یک تیم پزشکی انجام می‌شود تا مشکلات دهان و دندان، گفتاری، تغذیه‌ای و زیبایی به طور کامل رفع شود. رایج‌ترین روش درمان شکاف کام و لب شکری انجام جراحی است. تیم پزشکی دخیل در این جراحی شکاف شامل جراح زیبایی و پلاستیک، متخصص گوش حلق و بینی، متخصص اطفال و متخصص ارتودنسی است. بعد از عمل جراحی یک روانشناس یا گفتار درمانگر برای کمک به بهبود روند درمان مشارکت خواهد داشت.
جراحی شکاف کام
روش جراحی بهترین راهکار برای درمان شکاف کام است. پزشکان معمولا در سنین ۶ تا ۱۸ ماهگی عمل ترمیم شکاف کام را برای کودک انجام می‌دهند. طی این جراحی که با نام پلاتوپلاستی شناخته می‌شود ماهیچه‌ها و بافت‌های دو طرف کام بهم وصل شده و فضای بینی و دهان فرد از هم جدا خواهد شد.
این جراحی به بیهوشی عمومی انجام شده و حدود ۲ تا ۳ ساعت طول می‌کشد. پس از جراحی برای بررسی وضعیت بیمار یک تا دو روز در بیمارستان بستری می‌شود. در دوره بهبودی کودک تا چندین هفته باید غذاهای نرم و سبک بخورد. در نتیجه این عمل گفتار کودک بهبود یافته، از نشت مواد غذایی به بینی جلوگیری شده و بافت نرم کام ترمیم می‌شود.
عمل جراحی شکاف لب
بهتر والدین زمانی که کودک آن‌ها در سن ۱۰ هفته تا ۱ سالگی قرار دارند برای ترمیم شکاف لب او اقدام کنند. گاهی با توجه به شرایط کودک و وضعیت شکاف لب، پزشک به طور موقت اقدام به دوختن شکاف می‌کند تا در زمانی دیگر جراحی ترمیمی دقیقی را انجام دهد. در حراجی ترمیمی لب شکری، کودک را بیهوش کرده و حراج دو لبه جدا شده لب را بهم وصل کرده و شکاف را می‌بندد. با این کار لب کودک عریض شده و اصلی از شکاف مشاهده نمی‌شود.
درمان شکاف لب با ارتودنسی
همانطور که گفته شد یکی از عوارضی که لب شکری یا شکاف کام با خود به همراه دارد نامرتبی و بهم ریختگی دندان‌ها است که باعث تشدید مشکلات تغذیه و تکلم کودک می‌شود. بنابراین بعد از جراحی لب شکری و درمان شکاف کام باید به فکر رفع ناهنجاری دندان‌ها بود. متخصص ارتودنسی با توجه به شدت ناهنجاری دندان‌ها یکی روش‌های ارتودنسی متحرک، ثابت یا سایر تجهیزات و ابزارهای ارتودنسی را برای درمان مشکل این افراد به کار می‌برد. مرتب شدن دندان‌ها به رفع مشکلات گفتاری و تلفظ صحیح کلمات کمک می‌کند.
آیا می‌توان از بروز شکاف لب پیشگیری کرد؟
پیشگیری از ناهنجاری لب شکری و شکاف کام با رعایت برخی نکات امکان‌پذیر است. در مواردی که زمینه ژنتیکی و ارثی وجود ندارد، می‌توان با کاهش استرس مادر و تغذیه صحیح در دوران بارداری تا حد زیادی از بروز این عارضه پیشگیری کرد. به همین دلیل مصرف فولیک اسید که نقش مهمی در تکامل مغز و ستون فقرات جنین دارد، در اوایل دوران بارداری توصیه می‌شود.
مراجعه و مشورت با پزشک متخصص، انجام معاینات و بررسی مشکلات ژنتیکی پیش از اقدام به بارداری و انجام دقیق آزمایشات غربالگری پیش و پس از بارداری در زمان‌های معین در زمینه پیشگیری از بروز این ناهنجاری بسیار مهم است. همچنین زنان باردار باید از کشیدن سیگار، استعمال دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی اجتناب نمایند.
کلام آخر
شکاف کام و شکاف لب از جمله نقایص شایع مادرزادی نوزادان است که به دلیل مسائل ژنتیکی یا عوامل محیطی در دوران بارداری ایجاد می‌شود. اغلب کودکان و نوزادان دارای شکاف کام و لب معمولا بدون مشکل خاصی درمان شده و می‌توانند زندگی عادی داشته باشند. این ناهنجاری در صورتی که درمان نشود عوارض و مشکلاتی را در گفتار، تغذیه، سلامت گوش، دهان و دندان‌ها ایجاد می‌کند. بنابراین بهتر است از همان دوران نوزادی والدین برای درمان لب شکری و شکاف کام اقدام نمایند.
