جداکننده ارتودنسی که غالبا با لفظ فضاساز یا سپراتور شناخته می‌شوند، ابزار‌های مورد استفاده در ارتودنسی دندان هستند. جداکننده ارتودنسی باتوجه به نوع نیاز، پلاستیکی و یا فلزی در نظر گرفته می‌شود. کاربرد این جداکننده‌ها اصولا قبل از گذاشتن کش‌های دندان آسیب و در محلی بین این نوع دندان‌هاست.
به طور واضح تر می‌توان گفت جداکننده ارتودنسی ابزاری هستند که در بین دندان‌های آسیاب بالا و پایین قرار می‌گیرند تا با فشار وارد به این دندانها آنها را از هم جدا کند. حدود یک تا هشت عدد از این جداکننده‌های پلاستیکی و فلزی بین دندانها قرار می‌گیرد. جدا کننده ارتودنسی بین یک تا دو هفته متناسب با نحوه جداسازی دندان‌های آسیاب بین دندانها قرار می‌گیرد.
استفاده از جدا کننده ارتودنسی یا سپراتور ممکن است در ابتدای کار کلافه کننده و درد آور باشد، اما توصیه متخصص ارتودنسی به افراد این است که از دست زدن واقدام به در آوردن جداکننده ارتودنسی خودداری کنند.
معرفی جداکننده ارتودنسی
جدا کننده ارتودنسی یک ابزار مخصوص کار ارتودنسی است که وظیفه دارد، فضای لازم برای قرار دادن بریس‌ها در بین دندان‌های آسیاب بزرگ را ایجاد کند. این ابزارات ارتودنسی در لا به لای دندانها قرار گرفته و باعث ایجاد حرکت جزئی و ایجاد یک فضای محدود می‌شود. اصل کاری که جدا کننده ارتودنسی انجام می‌دهد آماده سازی دندانها برای دریافت بندهای ارتودنسی است.
انواع جداکننده ارتودنسی
جداکننده‌های ارتودنسی در دو نوع جدا کننده ارتودنسی پلاستیکی و فلزی ساخته شده است. با توجه به تشخیص پزشک، یک نوع از این جداکننده‌ها برای ایجاد فضای بین دندانها جهت ادامه پروسه ارتودنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع جداکننده ارتودنسی وابسته به فضای مورد نیاز در بین دندانها، و نحوه قرار گیری دندانها در کنار یکدیگر، می‌تواند متفاوت در نظر گرفته شود.
انواع کش جدا کننده ارتودنسی که به بندهای کشی معروف اند، بیشتر از بندهای فلزی کاربرد دارند. گیره‌های فلزی برای جداسازی دندان‌هایی که عمیقا در کنار یک دیگر قرار گرفته اند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. در نهایت جداکننده‌های ارتودنسی دو حالت زیر را شامل می‌شود:
- بندهای کشی، غالبا به کش بین دندانها شناخته می‌شوند.
- گیره‌های فنری فلزی که اصولا همان فنر گفته می‌شود.
کاربرد جداکننده‌های ارتودنسی
از جدا کننده ارتودنسی در ابتدای اعمال ارتودنسی روی دندانها و قبل از قرارگیری سیم ارتودنسی استفاده می‌شود. در درمان عارضه‌های فک و دندان با ارتودنسی، از ابزاراتی مثل سیم و براکت برای وارد کردن نیرو و جا به جایی دندانها استفاده می‌شود.
در این مرحله باید سیمی به دندان‌های آسیاب بزرگ بسته شود تا نیروی کششی مورد نیاز برای ایجاد حرکت در دندانها توسط سیم به براکت‌های نصبی روی دندانها منتقل شود. در بیشتر مواقع، فاصله بین دندان‌های آسیاب بزرگ (در اصطلاح دندانپزشکی مولر) بسیار ناچیز است. بنابراین کار متخصص ارتودنسی برای نصب حلقه بند به دور دندان امکان پذیر نیست.
برای بستن و اتصال انتهای سیم قوس ارتودنسی به دندان آسیاب بزرگ یا مولر، متخصص ارتودنسی به یک فضای جزئی خالی در اطراف دندان‌های مدنظر نیاز دارد. جدا کننده ارتودنسی تامین کننده این فضای خالی است. جداکننده ارتودنسی با قرار گرفتن ۱ الی ۲ هفته‌ای بین دندان‌های مولر باعث ایجاد این فضا برای تکمیل عمل ارتودنسی می‌شوند.
نحوه قرار دادن جداکننده ارتودنسی بین دندانها
روش‌های مختلفی برای قرارگیری بندهای پلاستیکی و گیره‌های فلزی بر اساس نوع آنها بین دندانها وجود دارد. برای جاگذاری بندهای پلاستیکی از نخ دندان استفاده می‌شود. گیره‌های فنری فلزی نیز به دلیل خاصیت نصبی که دارند به راحتی در داخل فضای بین دندانی قرار می‌گیرند.
فرآیند قراردادن جداکننده ارتودنسی اصولا بدون درد صورت می‌گیرد. تنها در حالتی که فشردگی دندانها بالاست ممکن است، اندکی درد حس شود.
حس استفاده از جداکننده ارتودنسی در دهان
اصولا در هنگام انجام ارتودنسی ثابت بین یک تا هشت جداکننده ارتودنسی در دهان و بین دندانها حس می‌شود. این مورد با توجه با آستانه و تحمل افراد می‌تواند کلافگی را به دنبال داشته باشد. در هنگام خوردن غذاهای سفت و مسواک زدن باید رعایت کامل را داشته باشید. در اثر قرار گرفتن ابزار ارتودنسی در نزدیکی لثه گاهی التهاب و تورم در لثه دیده می‌شود که جای نگرانی نیست.
جهت کنترل درد احتمالی و کمتر شدن حس کلافگی در افراد در طول ارتودنسی به نکات زیر اشاره می‌کنیم:
- در ابتدا از غذاهای نرم استفاده کنید؛ این عمل برای کنترل درد در لثه‌ها تا بهبود نسبی آنها توصیه می‌شود.
- غذا را به تکه‌های کوچک تقسیم کنید؛ این کار برای زمانی که از جداکننده ارتودنسی استفاده می‌کنید اثر بخش است. از گاز زدن میوه‌ها و جویدن تکه‌های بزرگ سبزیجات خودداری کنید.
- غذا را به آرامی بجوید؛ وقتی با جداکننده ارتودنسی در دهان غذا میل می‌کنید، از لقمه‌های کوچک استفاده کرده و غذا را به آرامی بجوید.
- سبزیجات سفت را قبل از خوردن بپزید؛ ایده مناسب برای استفاده از منفعت سبزیجات بدون احساس درد در هنگام استفاده از جداکننده‌ها بخار پز کردن آنهاست.
- از خوردن مواد غذایی چسبناک و دست زدن به دندانها بعد از غذا خوداری کنید؛ تا زمانی که به حضور جداکننده ارتودنسی در دهان عادت کنید، ممکن است حس گیر گردن غذا بین دندانها را در شما ایجاد کند.
- و در نهایت از خوردن غذاهای شیرین، سفت و یخ در دوره درمان ارتودنسی مخصوصا زمان استفاده از جداکننده ارتودنسی تا جایی که می‌توانید پرهیز کنید.
نحوه خارج کردن جداکننده ارتودنسی
جداکننده ارتودنسی تا زمانی که متخصص ارتودنسی اقدام به خارج کردن آن نکرده باشد باقی می‌ماند. گاهی ممکن است در اثر باز شدن فضای بین دندان این نوع جدا کننده‌ها از محل قرار گیری خارج شوند. مدت زمان حضور جداکننده ارتودنسی بین ۱۰ الی ۱۴ روز بوده و پس از این مدت زمان، توسط دندانپزشک از بین دندانها خارج می‌شوند.
البته ممکن است در این فاصله زمانی به دلیل مصرف غذاهای سفت و چسبناک این جدا کننده‌ها از بین دندان خارج شده باشند. در صورتی که جداکننده ارتودنسی به صورت خود به خود از محل قرار گیری اش خارج شود، بیانگر این است که فاصله مورد نظر در دندان ها ایجاد شده و جای نگرانی نیست. اما اگر دستکاری و خوردن غذاهای نامناسب منجر به خارج شدن جداکننده ارتودنسی از بین دندان شده باشد، برای نصب مجدد آن باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کنید.
رعایت نکات بهداشتی برای زمان استفاده از جدا کننده‌ها از ارزش بالایی برای بهداشت دهان و دندان تاثیر دارد. شستن دندانها با جلو عقب کشیدن مسواک، احتیاط لازم در هنگام استفاده از نخ دندان و مصرف داروهای مسکن تحت نظارت دندانپزشک در هنگام درد از جمله نکات مراقبتی در کنترل درد و مدارا با جداکننده ارتودنسی در طول درمان دندانها با ارتودنسی‌های ثابت است.
