نداشتن دندان که از آن به عنوان دندان غایب یا دندان از دست رفته یاد می‌شود، یک مشکل بسیار شایع است که می‌تواند به دلایل مختلف از جمله ژنتیک، بیماری لثه، پوسیدگی دندان یا جراحت اتفاق بیفتد.
این مشکل روی الگوی جویدن غذا تاثیر می‌گذارد، باعث تحلیل استخوان و کاهش اعتماد به نفس می‌شود و در صورت درمان نشدن ممکن است احتمال ابتلا به سایر بیماری‌ها را افزایش دهد. خوشبختانه، صرف‌نظر از علت نداشتن دندان، راه‌های مختلفی برای درمان آن وجود دارد.
علت ایجاد دندان غایب چیست؟
همه افراد با افزایش سن، دندان‌های اولیه خود که به آن‌ها دندان‌های شیری می‌گویند را از دست می‌دهند. ۳۲ دندان ثانویه که جایگزین دندان‌های شیری می‌شوند، دائمی هستند.
طیف گسترده‌ای از شرایط، مسائل بهداشتی و سایر عوامل می‌توانند باعث از دست دادن دندان‌های دائمی شوند یا احتمال بروز این مشکل را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
۱. ژنتیک
در بعضی موارد، دندان‌های ثانویه به دلیل ناهنجاری ارثی فک بالا و پایین تشکیل نمی‌شوند. این مشکل که به آن فقدان مادرزادی دندان یا آژنزی دندان (Dental agenesis) می‌گویند، می‌تواند همراه با سایر مشکلات مادرزادی از جمله شکاف کام و لب (شکاف در لب بالایی و سقف دهان) و سندرم داون (وجود یک نسخه اضافی از کروموزوم ۲۱) رخ دهد.
دندان غایب با منشاء ژنتیکی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- هیپودنشیا (Hypodontia): شایع‌ترین شکل آژنزی است که طی آن یک تا پنج دندان (بدون احتساب دندان عقل) تشکیل نمی‌شود.
- الیگودنشیا (Oligodontia): زمانی رخ می‌دهد که حداقل ۶ دندان به دلیل آژنزی وجود نداشته باشد.
- آنودنشیا (Anodontia): هیچ‌کدام از دندان‌های ثانویه در دهان تشکیل نمی‌شوند.
۲. بیماری لثه
از سایر عواملی که باعث از دست دادن دندان می‌شوند می‌توان به بیماری لثه اشاره کرد که به لق شدن دندانها یا عقب‌نشینی بافت لثه منجر می‌شود.
ژنژیویت که با التهاب، قرمزی و خونریزی لثه همراه است، شکل خفیف بیماری لثه محسوب می‌شود و معمولا با رعایت بهداشت دهان و دندان بهبود می‌یابد. با این حال اگر به موقع درمان نشود، به پریودنتیت تبدیل می‌شود که در آن التهاب و عفونت به زیر خط لثه حرکت می‌کند و خطر ایجاد دندان غایب را افزایش می‌دهد.
۳. جراحت
گاهی‌اوقات نداشتن یک دندان جلو یا سایر دندانها به صدمات ورزشی، زمین خوردن، تصادفات رانندگی و سایر جراحت‌ها مربوط می‌شود.
اگر به دلیل ضربه یا جراحت یک یا تعدادی از دندان‌های خود را از دست دادید، فورا به دندانپزشک مراجعه کنید. تا زمان درمان سعی کنید دندان کنده شده را در جای خود قرار دهید. اگر این کار امکان‌پذیر نبود، دندان را داخل یک لیوان شیر بگذارید یا آن را در دهان و کنار گونه خود نگه دارید.
هرگز دندان کنده شده را در دستمال کاغذی نپیچید یا آن را با مواد شیمیایی تمیز نکنید. همچنین توصیه می‌شود از لمس کردن ریشه آن خودداری کنید.
۴. سایر دلایل
عوامل دیگری هم وجود دارند که می‌توانند خطر ایجاد دندان غایب را افزایش دهند، از جمله:
- پوسیدگی دندان
- تغذیه نامناسب
- سیگار کشیدن
- عدم دسترسی به خدمات دندانپزشکی
- رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان
بیماری‌های زیر هم ممکن است به از دست دادن دندان منجر شوند:
- دیابت
- بیماری قلبی
- آسم
- آمفیزم (بیماری ریوی)
- مشکلات کبدی
- آرتریت روماتوئید (یک بیماری خودایمنی که مفاصل را تحت تاثیر قرار می‌دهد)
- سکته مغزی (اختلال در جریان خون مغز)
دندان غایب چه عوارضی دارد؟
گاهی‌اوقات بسته به محل دندان از دست رفته، ممکن است این مشکل روی سلامتی و کیفیت زندگی شما تاثیر کمی داشته باشد. اما دندانها طوری طراحی شده‌اند که با هم کار کنند، بنابراین در بیشتر موارد از دست دادن یک یا چند دندان می‌تواند در توانایی شما برای غذا خوردن و صحبت کردن اختلال ایجاد کند و حتی عضلات فک و صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
به طور کلی، از عوارض نداشتن دندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکل در جویدن و بلعیدن غذا و در نتیجه تغذیه نامناسب
- کاهش عزت نفس و احساس جذابیت
- اختلالات بایت یا ناهم‌راستایی دندانها (حتی نداشتن یک دندان می‌تواند باعث حرکت کردن دندان‌های اطراف شود)
- از دست دادن استخوان یا تحلیل استخوان
- ضعیف شدن عضلات و ساختار فک
- افزایش خطر از دست دادن سایر دندانها یا ابتلا به سایر مشکلات دندانی
بهترین روش برای درمان دندان غایب چیست؟
امروزه روش‌های مختلفی برای جایگزین کردن دندان از دست رفته و از بین بردن فاصله دندان با دندان مجاور خود وجود دارد که در این بخش به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
۱. اصلاح دندان غایب با ایمپلنت
زمانی که فقط به جایگزین کردن یک دندان نیاز دارید یا چند دندان خود را در نواحی مختلف دهان از دست داده‌اید، می‌تواند از ایمپلنت‌های دندانی استفاده کنید.
در این روش درمانی، یک میله کوچک پیچ مانند داخل فک بالا یا پایین قرار داده می‌شود تا به استخوان اطراف جوش بخورد و بتواند تاج مصنوعی دندان را نگه دارد.
مهم‌ترین مزیت ایمپلنت این است که دندان جایگزین شده شبیه دندان طبیعی به نظر می‌رسد و می‌تواند چند دهه دوام بیاورد. مزیت دیگر این است که ایمپلنت برخلاف بریج دندان‌های مجاور را درگیر نمی‌کند، بنابراین بقیه دندانها دست نخورده باقی می‌مانند.
اما این روش ممکن است معایبی هم داشته باشد. به عنوان مثال، یک نوع جراحی به شمار می‌رود و به همین دلیل برای انجام آن باید از سلامت جسمانی خوب برخوردار باشید. به‌علاوه، روند بهبودی ممکن است چند ماه طول بکشد.
ذکر این نکته ضروری است که ایمپلنت اغلب نسبت به سایر گزینه‌هایی که برای جایگزین کردن دندان از دست رفته توصیه می‌شوند، گران‌تر است.
۲. دندان مصنوعی
در مواردی که تعداد زیادی از دندان‌های خود را از دست داده باشید، ممکن است استفاده از دندان مصنوعی به شما پیشنهاد شود. به طور کلی، ۲ نوع دندان مصنوعی وجود دارد:
- دندان مصنوعی جزئی برای جایگزین کردن یک یا چند دندان
- دندان مصنوعی کامل برای جایگزین کردن یک ردیف دندان در فک بالا، فک پایین یا هر ۲ فک
دندان مصنوعی شباهت زیادی به دندان‌های طبیعی دارد. همچنین نسبت به سایر روش‌هایی که برای جایگزین کردن دندان غایب انجام می‌شوند، ارزان‌تر است. اما ممکن است بعضی از افراد، حداقل تا زمانی که عادت کنند، استفاده از آن را آزاردهنده بدانند.
دندان‌های مصنوعی را باید هر روز از دهان برداشته و تمیز کنید. علاوه بر این، لازم است قبل از خواب آن‌ها را درآورید. این جابه‌جایی مداوم می‌تواند به دندان‌های مصنوعی آسیب بزند.
۳. بریج یا پل دندان
اگر نمی‌خواهید ایمپلنت دندانی یا دندان مصنوعی داشته باشید، از دندانپزشک بپرسید که آیا کاندید بریج دندان هستید یا خیر. این روش معمولا زمانی توصیه می‌شود که چند دندان مجاور یکدیگر را از دست داده باشید. در این روش، دندان مصنوعی به دندان‌های مجاور متصل می‌شود و جای خالی دندان از دست رفته را پر می‌کند.
بریج شبیه دندان‌های طبیعی به نظر می‌رسد و معمولا ارزان‌تر از ایمپلنت است. با این حال، ممکن است تمیز کردن اطراف آن دشوار باشد. در نتیجه، پلاک‌ها و باکتری‌ها می‌توانند زیر بریج نفوذ کنند و باعث پوسیدگی دندان یا عفونت شوند.
از سوی دیگر، باید به این نکته اشاره کرد که استفاده از بریج مستلزم تغییر دادن سایر دندانها یا اتصال به آن‌ها است. بنابراین یک بریج نامناسب می‌تواند به مرور زمان به دندان‌های مجاور آسیب برساند.
۴. ارتودنسی برای دندان غایب
بستن فاصله بین دندانها از طریق ارتودنسی یک دندان یا ارتودنسی دندان جلو و عقب، یکی از بهترین روش‌ها برای درمان دندان از دست رفته است. اما برای همه مناسب نیست و به ویژگی‌های فرد از جمله سن، میزان شلوغی دندانها و وضعیت فک بستگی دارد. از سوی دیگر، اگر فضای بین دندانها خیلی زیاد باشد، نمی‌توان از این روش استفاده کرد.
گاهی‌اوقات هم از ارتودنسی برای باز کردن فاصله بین دندانها استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، دندانپزشک فضای خالی بین دندانها را به اندازه کافی باز می‌کند تا بتواند در نهایت آن را با ایمپلنت یا بریج پر کند.
در مورد اینکه آیا ارتودنسی برای شما گزینه مناسبی محسوب می‌شود یا خیر و مدت زمان ارتودنسی باید با دندانپزشک مشورت کنید. دندانپزشک با بررسی شرایط شما می‌تواند بهترین راهکار درمانی را پیشنهاد دهد.
کلام پایانی
دندان غایب نه تنها باعث کاهش عزت نفس می‌شود، بلکه می‌تواند روی سلامتی تاثیر بگذارد و به مشکلات جدی منجر شود. این مشکل به دلایل مختلف از جمله اختلالات ژنتیکی، بیماری لثه، جراحت و رعایت نکردن بهداشت رخ می‌دهد. علاوه بر این، می‌تواند به سایر بیماری‌ها مثل دیابت مرتبط باشد.
در حال حاضر، راهکارهای مختلفی برای جایگزین کردن دندان از دست رفته وجود دارد، از جمله ایمپلنت، بریج، دندان مصنوعی و ارتودنسی. مانند هر مشکل دیگری، هر چقدر سریع‌تر به دنبال درمان بروید، نتیجه بهتری کسب می‌کنید.
