تاول دهان یکی از مشکلات دهانی است که افراد مختلف در هر سنی، ممکن است با آن مواجه شوند. این ضایعه می‌تواند در نواحی مختلف دهان از جمله روی زبان، لب‌ها، داخل گونه یا انتهای زبان ظاهر شود صحبت کردن و غذا خوردن را تحت تاثیر قرار دهد. اما چرا دهان تاول می‌زند؟ و چه تفاوتی میان انواع آن وجود دارد؟
در این مقاله قصد داریم به بررسی کامل علل، انواع، روش‌های درمان خانگی تاول زبان و دهان و راه‌های پیشگیری از این مشکل بپردازیم. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان با این عارضه مواجه هستید، پیشنهاد می‌کنیم مطالعه این مطلب را از دست ندهید.
تاول دهان چیست؟
تاول دهان، به زائده‌ها یا برجستگی‌های کوچکی گفته می‌شود که معمولا به صورت کیسه‌های پر از مایع یا زخم‌های سطحی در داخل دهان، روی زبان، لب‌ها، لثه یا سقف دهان ظاهر میشوند. این تاول‌ها می‌توانند شفاف، سفید، زرد یا قرمز رنگ باشند و اغلب با احساس درد، سوزش یا ناراحتی هنگام خوردن، نوشیدن یا صحبت کردن همراه هستند.
تاول زدن دهان معمولا نشانه‌ای از یک التهاب یا واکنش بدن به عوامل خارجی مانند گاز گرفتن ناخواسته، حساسیت به غذا یا مصرف برخی داروها است. برخی از تاول‌ها خودبه‌خود و بدون نیاز به اقدام درمانی خاص طی چند روز بهبود می‌یابند، اما در مواردی نیز ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های زمینه‌ای یا عفونت‌های ویروسی باشند که نیاز به بررسی بیشتر دارند. درک ماهیت این عارضه، اولین گام برای انتخاب روش مناسب درمان و پیشگیری از تکرار آن است.
نمونه ای از عکس تاول دهان را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید.
انواع تاول دهان و لب
انواع زخم دهان و تاول‌ها ممکن است ظاهر، محل بروز و علت‌های متفاوتی داشته باشند. برخی از آن‌ها ویروسی هستند، بعضی ناشی از واکنش‌های سیستم ایمنی، و گروهی دیگر به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای یا بیماری‌های زمینه‌ای به وجود می‌آیند. شناخت نوع تاول و علت اصلی بروز آن، نقش مهمی در انتخاب روش درمانی مناسب و پیشگیری از عود مجدد تاول‌ها و زخ‌ها دارد.
در ادامه با رایج‌ترین انواع تاول‌ها و ضایعات دهانی آشنا می‌شوید:
تاول دهان بر اثر تبخال
تبخال لب نوعی عفونت ویروسی ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس (HSV-1) است که تاول‌های پر از مایع کوچک و دردناک را روی لب و اطراف دهان ایجاد می‌کند. این تاول‌ها واگیردار هستند از طریق تماس نزدیک منتقل میشوند. تبخال لب اغلب با سوزش، تب و احساس خستگی بی‌دلیل همراه هستند.
کم‌خونی
در افراد مبتلا به کم‌خونی، به‌ویژه کم‌خونی ناشی از فقر آهن، مخاط دهان ضعیف و آسیب‌پذیر شده و ممکن است با ضایعات دهانی به شکل زخم یا تاول مواجه شوند. این وضعیت می‌تواند با احساس سوزش زبان نیز همراه باشد. کم خونی علائم دیگری مانند رنگ پریدگی، سردی پوست، کم رنگ شدن لثه‌ها، سبکی سر، سرگیجه، افزایش یا کاهش فشار خون، خستگی و تپش قلب نیز دارد.
تاول دهان بر اثر ژنژیووماتیت
ژنژیووماتیت، نوعی التهاب لثه و مخاط دهان است که اغلب در کودکان خردسال دیده می‌شود و با تاول‌های دردناک (به ویژه هنگام غذا خوردن)، ترشح آب دهان، تب و بوی بد دهان همراه است. این تاول‌ها مرکز قرمز رنگ و حاشیه زرد یا خاکستری دارند. علت این نوع از تاول دهان، عفونت ویروسی، به‌خصوص ویروس هرپس است.
مونونوکلئوز عفونی
این بیماری ویروسی که با نام «بیماری بوسه» نیز شناخته می‌شود، می‌تواند باعث التهاب گلو، بزرگ شدن غدد لنفاوی، ایجاد تاول، زخم یا برجستگی‌هایی در دهان شود. علت این بیماری ویروس اپشتین بار (EBV) است و بهبودی آن ممکن است تا ۲ ماه طول بکشد. مونونوکلئوز عفونی در سنین نوجوانی و جوانی شایع‌تر است.
زخم شانکر
شانکر، نوعی زخم پوستی و بدون درد است که معمولا در مراحل اولیه بیماری سیفلیس ایجاد می‌شود. این زخم‌ها در داخل دهان، روی لب اندام‌های تناسلی یا مقعد (محل ورود باکتری سیفلیس به بدن) ظاهر شده و ابتدا بی‌خطر به نظر می‌رسند. برآمدگی‌های کوچکِ قرمز رنگ زخم‌های شانکر، به سرعت چرک می‌کنند (به رنگ سفید یا زرد درمی‌آیند) و اندازه آن‌ها بزرگ‌تر و تبدیل به زخم میشوند.
با این حال، این زخم‌ها بدون درمان، بعد از چهار تا هشت هفته ناپدید میشوند، اما سیفلیس بدون درمان می‌تواند به آسیب‌های جدی به قلب و مغز منجر شود. زخم شانکر می‌تواند نشان دهنده بیماری‌های خطرناک دیگری مانند کرون، سلیاک، کمبود ویتامین یا ایدز نیز باشد.
کمبود فولات
فولات (ویتامین B9) نقش مهمی در سلامت مخاط دهان دارد. کمبود این ویتامین می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های دردناک و تاول دهان، زبان یا لثه‌ها شود. ضعف، رنگ پریدگی پوست، خستگی، تورم زبان، موهای خاکستری و تاخیر در رشد از دیگر علائم کمبود فولات در بدن است.
برفک دهان
نوعی عفونت قارچی ناشی از کاندیدا آلبیکنس است که اغلب در نوزادان، کودکان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف یا پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دیده می‌شود. برفک دهان با لکه‌های سفید یا کرمی رنگ روی زبان، لثه و سقف دهان همراه است و گاه به التهاب و تاول ختم می‌شود.
برفک دهان عوارض دیگری مانند درد در محل برجستگی‌ها، از دست دادن حس چشایی، اشکال در بلع، پوست خشک و ترک خورده در گوشه‌های دهان را نیز برای فرد به وجود می‌آورد.
لکوپلاکیا
به صورت ضایعات ضخیم، لکه‌های سفید و گاهی زبر و مودار، روی مخاط دهان ظاهر می‌شود. این عارضه معمولا بدون درد است اما با تحریک مداوم ممکن است به زخم یا تاول تبدیل شود. لکوپلاکیا در افراد سیگار بیشتر دیده می‌شود و معمولا بعد از دو هفته بهبود می‌یابد. در صورت تداوم لکوپلاکیا، باید بررسی‌های بیشتر برای تغییرات پیش‌سرطانی و ریسک ابتلا به سرطان دهان صورت گیرد.
لیکن پلان
نوعی بیماری خودایمنی مزمن است که می‌تواند باعث ایجاد ضایعاتی به شکل لکه‌ها و خطوط سفید یا قرمز و زخم و تاول‌های سطحی (لکه‌های سفید توری مانند) در دهان شود. این تاول‌ها که اغلب طرفین زبان، داخل گونه و روی لثه را درگیر می‌کنند با درد، خارش یا سوزش همراه هستند اما مسری نیستند و خطر سرطانی شدن ندارند.
درمان سریع و فوری برای این زخم کنار زبان وجود ندارد و دندانپزشکان معمولا شستشوی دهان و استفاده از پماد و قرص را برای تسکین درد و ناراحتی آن تجویز می‌کنند. تشخیص زخم لیکن پلان، توسط دندانپزشک و معاینات بالینی و نمونه برداری از زخم انجام می‌شود.
بیماری سلیاک
در افراد مبتلا به سلیاک (بیماری گوارشی ناشی از حساسیت به گلوتن)، مصرف گلوتن (نوعی پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار) ممکن است منجر به واکنش ایمنی در بدن و بروز عوارضی مانند ایجاد تاول و زخم در دهان به‌ویژه روی زبان و گونه‌ها شود.
زبان مودار سیاه
عارضه‌ای نادر و بی‌خطر است که در آن برجستگی‌های سطح زبان به رنگ سیاه یا قهوه‌ای درآمده و ظاهری مودار پیدا می‌کنند. این وضعیت گاهی با احساس ناراحتی، سوزش و طعم ناخوشایند فلزی در دهان همراه است.
مصرف آنتی بیوتیک، بهداشت نامناسب دهان، کمبود بزاق دهان، سیگار کشیدن، نوشیدن چای و قهوه زیاداز جمله دلایل زبان مودار سیاه هستند. مسواک زدن زبان و استفاده از زبان خراش بهترین درمان برای این عارضه است اما مصرف دارو نیز ضرورت می‌یابد.
آفت دهان
از شایع‌ترین انواع تاول دهان، آفت دهان است. آفت معمولا به صورت زخم گرد یا بیضی شکل با حاشیه قرمز و مرکز سفید یا زرد که خودبه‌خود ظاهر می‌شود و بدون نیاز به درمان طی یک تا دو هفته بهبود می‌یابند. این زخم‌ها روی زبان، گونه و لثه‌ها مشاهده میشوند.
زبان جغرافیایی
زبان جغرافیایی عارضه‌ای خوش‌خیم است که موجب تغییر رنگ و شکل سطح زبان می‌شود، به گونه‌ای که زبان ظاهری شبیه نقشه پیدا می‌کند. لکه‌ها وتاول‌ها می‌توانند اندازه، الگو و مکان خود را طی چند دقیقه تا چند ساعت تغییر دهند.
برخی بیماران هنگام خوردن غذاهای خاص، احساس درد، سوزش یا تحریک را تجربه می‌کنند. این بیماری معمولا خطرناک نیست اما در صورت وجود درد، مصرف مسکن‌های بدون نسخه و داروهای ضد التهاب به شما کمک می‌کند.
تاتوی آمالگام
لکه‌های خاکستری یا سیاه‌رنگی که بر اثر تماس با مواد پرکننده دندانی (مثل آمالگام)، در بافت‌های دهانی ایجاد میشوند. نفوذ رنگدانه‌ها و نقره موجود در آمالگام به بافت‌های دهان ممکن است شبیه به زخم یا تاول دهان به نظر برسد، اما دردناک نیست و نیاز به درمان هم ندارد.
چنانچه خالکوبی آمالگام رشد کند یا تغییر رنگ دهد، باید به نوع زخم دهانی خود شک کرده و برای بررسی بیشتر به دندانپزشک مراجعه نمایید.
ژنژیویت
یکی از انواع بیماری های لثه است که به دلیل تجمع پلاک باکتریایی ایجاد می‌شود. این عارضه با تورم، خونریزی، حساسیت و درد لثه همراه است و در مراحله پیشرفته‌تر، منجر به زخم یا تاول دهان می‌شود.
پریودنتیت
شکل پیشرفته ژنژیویت است که با بی‌توجهی به التهاب و خونریزی لثه بروز می‌کند. این بیماری باعث تحلیل لثه و بافت‌های نگهدانده دندان می‌شود. در موارد شدید، ممکن است زخم‌ها یا تاول‌هایی در لثه ایجاد شود که نیاز به درمان تخصصی دارد.
عوامل خارجی که سبب تاول دهان میشوند
برخی از انواع تاول دهان ناشی از بیماری‌های داخلی یا عفونت‌ها هستند، اما گاهی نیز عوامل خارجی و محیطی باعث تحریک مخاط دهان و ایجاد تاول میشوند. شناخت این عوامل به پیشگیری و درمان بهتر زخم‌ها کمک می‌کند:
- آسیب‌های مکانیکی مانند گاز گرفتن ناخواسته زبان یا گونه در حین جویدن غذا یا صحبت کردن
- برخورد اجسام تیز و سفت با زبان
- تحریک ناشی از دندان مصنوعی یا ارتودنسی
- سوختگی با غذا یا نوشیدنی داغ
- واکنش آلرژیک به خمیردندان یا دهانشویه‌های حاوی ترکیباتی مانند سدیم لوریل سولفات
- حساسیت به برخی مواد غذایی مانند آجیل، شکلات، مرکبات یا غذاهای تند، اسیدی و پرادویه
- تنش‌های روانی و ضعف سیستم ایمنی ناشی از استرس و فشار عصبی
- مصرف دخانیات یا الکل
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و تشکیل پلاک‌های باکتریایی
درمان خانگی تاول دهان
در بیشتر موارد، تاول دهان به خودی خود و بدون نیاز به درمان پزشکی و تخصصی ظرف چند روز بهبود می‌یابد. با این حال، استفاده از روش‌های درمان خانگی تاول زبان و دهان می‌تواند به کاهش درد، تسریع روند بهبودی و جلوگیری از عفونت‌های ثانویه کمک کند. در ادامه چند تکنیک درمان خانگی تاول دهان را به شما معرفی می‌کنیم.
شستشوی دهان با محلول آب و نمک
شستشوی دهان با محلول آب‌نمک روشی ساده و مفید برای کاهش التهاب و ضدعفونی کردن نواحی تاول‌زده دهان است. کافی است یک قاشق چای‌خوری نمک را در یک لیوان آب گرم حل کرده و روزی چند بار به آرامی غرغره کنید تا درد و ناراحتی شما تسکین یافته و روند بهبودی تسریع شود.
استفاده از یخ یا کمپرس سرد
قرار دادن قطعه‌ای یخ یا پارچه خنک‌شده روی ناحیه تاول، می‌تواند درد، التهاب و احساس سوزش را به‌طور موقت کاهش دهد. این روش به‌ویژه در مراحل ابتدایی شکل‌گیری تاول‌ها بسیار موثر است.
اجتناب از مصرف غذاهای تحریک کننده
غذاهای تند، اسیدی، پر ادویه یا داغ، مخاط دهان را تحریک کرده و موجب بدتر شدن تاول‌ها خواهد شد. توصیه می‌شود تا زمان بهبودی کامل، از مصرف این نوع خوراکی‌ها پرهیز کنید.
نوشیدن مایعات کافی
نوشیدن آب و مایعات خنک باعث افزایش ترشح بزاق، حفظ رطوبت دهان، کاهش خشکی و سوزش و تسریع فرآیند ترمیم تاول‌ها می‌شود. بهتر است از نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا اسیدی مانند چای، قهوه و نوشابه‌های گاز دار و آب مرکبات اجتناب کنید.
استفاده از عسل طبیعی
عسل به دلیل خواض ضدباکتریایی و ترمیم‌کنندگی، یک راهکار طبیعی برای تسکین تاول دهان به حساب می‌آید. روزانه مقدار عسل طبیعی را به صورت موضعی روی زخم و تاول دهان بزنید تا درد و التهاب آن کاهش یافته و سریعتر درمان شود.
استفاده از قطره برای تاول زبان
شما می‌توانید از داروهای بدون نسخه نیز برای تسکین علائم زخم های دهانی استفاده کنید یا با مشورت پزشک قطره برای تاول زبان تهیه کنید. قطره‌ها و ژل‌های موضعی حاوی مواد ضدالتهاب یا بی‌حس‌کننده هستند که به کاهش درد و سوزش تاول‌ها و درمان سریع آفت دهان کمک می‌کنند.
رعایت بهداشت دهان و دندان
استفاده منظم از مسواک نرم، نخ دندان و دهان‌شویه ملایم از تجمع باکتری‌ها و تشکیل پلاک در محیط دهان جلوگیری کرده و شرایط بهتری برای ترمیم تاول‌ها فراهم می‌شود.
ال لیزین
L-lysine یک اسید آمینه مفید برای کوتاه کردن دوره درمان تاول‌های دهانی است. این مکمل شیوع تاول لب را به طور قابل توجهی محدود می‌کند. برای مصرف مکمل ال لیزین به توصیه‌های روی بسته بندی عمل کنید یا در مورد دوز مصرفی با پزشک خود مشورت نمایید.
ماده معدنی زینک
زینک برای بهبود تاول‌ها و زخم‌های دهان و لب مفید است و مصرف موضعی آن به درمان تبخال کمک می‌کند. برای کوتاه کردن مدت بهبودی تبخال ۳ تا ۴ بار در روز از کرم زینک اکساید استفاده نمایید.
روغن پونه کوهی
نتایح تحقیقات اثر بخشی روغن پونه کوهی در مهار انواع ویروس‌ها انسانی و حیوانی و درمان تاول دهان و لب را نشان می‌دهد. برای استفاده از خواص این ماده طبیعی، مقداری روغن پونه رقیق شده را روی مقداری پنبه یا گوش پاک کن بزنید و روی ناحیه آسیب دیده بمالید. این کار را چندین بار در طول روز و تا زمان بهبودی کامل تاول‌ها تکرار کنید.
عصاره شیرین بیان
عصاره ریشه شیرین بیان یک درمان ساده و در دسترس برای درمان تبخال و تاول دهان است. یک تکه پنبه را به عصاره شیرین بیان رقیق شده آغشته کنید و روی تاول‌های تبخال بگذارید. همچنین می‌توانید قرص شیرین بیان را با روغن بادام یا نارگیل یه صورت خمیر درآورده و روی نواحی آسیب دیده بمالید. مصرف خوارکی شیرین بیان باید با مشورت پزشک باشد.
فندق افسونگر
عصاره فندق افسونگر (جادوگر)، با ویروس‌ها مبارزه می‌کند، التهاب را کاهش می‌دهد و با خشک کردن تاول‌ها به بهبودی آن‌ها کمک می‌کند. یک پنبه توپی را به عصاره فندق افسونگر آغشته کرده و بدون فشار دادن مستقیم، روی تاول‌ها و تبخال‌ها قرار دهید. حواستان باشد عصاره را روی ناحیه آسیب دیده مالش ندهید. این کار را تا زمانی که تاول‌ها کاملا از بین بروند، ادامه دهید.
سرکه سیب
سرکه سیب خواص ضد قارچ و ضد ویروس دارد برای درمان سریع تاول دهان و لب مفید است. اما به دلیل اسیدی بودن باید با احتیاط روی تاول‌ها استفاده شود. این ماده طبیعی برای درمان تاول‌های باکتریایی پوست توصیه نمی‌شود. با کمک یک تکه پنبه مقداری سرکه سیب را روی تاول‌ها بمالید. این کار را چند بار در روز انجام داده و تا بهبودی کامل ادامه دهید. مصرف بیش از حد سرکه سیب اگرچه بی خطر است اما می‌تواند پوست را تحریک کند.
پیشگیری از ایجاد تاول های دهانی
برای کاهش احتمال بروز تاول در دهان و لب‌ها، رعایت نکات ساده زیر را مد نظر قرار دهید:
- رعایت بهداشت دهان و دندان با مسواک زدن منظم و استفاده از نخ دندان
- انتخاب دهان‌شویه و خمیردندان‌های بدون مواد تحریک کننده مانند سدیم لوریل سولفات
- توجه به نحوه غذا خوردن و صحبت کردن برای اجتناب از آسیب‌های مکانیکی مانند گاز گرفتن زبان، لب و گونه
- کاهش مصرف غذاهای بسیار تند، ترش، داغ و اسیدی
- کاهش استرس و مدیریت فشارهای روانی با ورزش، مدیتیشن و خواب کافی
- داشتن رژیم غذایی متعادل و غنی از ویتامین‌ها و مواد مغذی به ویژه آهن و ویتامین‌های گروه B
- خودداری از مصرف کشیدن سیگار و نوشیدن الکل
- اطمینان از تناسب و سالم بودن دندان مصنوعی، بریس‌های ارتودنسی یا سایر تجهیزات دندانپزشکی
- مراجعه منظم دندانپزشک برای تشخیص و درمان به موقع ضایعات یا التهابات دهان
سوالات متداول
در ادامه به سوالات پرتکرار شما پاسخ می‌دهیم.
علت تاول زدن انتهای زبان چیست؟
تاول زدن انتهای زبان معمولا به‌دلیل گاز گرفتن ناخواسته، سوختگی ناشی از خوردن غذای داغ، کمبود ویتامین‌های گروه B (مثل فولات)، استرس، یا عفونت ویروسی مانند تب خال ایجاد می‌شود. همچنین حساسیت به برخی غذاها و تماس با مواد تحریک‌کننده می‌تواند باعث بروز آن شود.
چه قطره ای برای تاول زبان مناسب است؟
قطره‌ها یا ژل‌های موضعی حاوی بی‌حس‌کننده مانند لیدوکائین و ضدالتهاب مثل کلوبتازول، به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند. این قطره‌ها باید تحت نظر دندانپزشک یا پزشک استفاده شوند تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود.
بهترین درمان تاول های خونی دهان چیست؟
تاول های خونی که به آن‌ها تاول‌های هموراژیک گفته می‌شود، معمولا بدون نیاز به درمان طی ۷ تا ۱۴ روز بهبود می‌یابند.
استفاده از مرطوب کننده‌های حاوی آلوئه ورا و کمپرس سرد برای کاهش تورم و درد، پرهیز از خوردن غذاهای تند و سخت، و رعایت دقیق بهداشت دهان از بهترین روش‌ها برای تسریع روند درمان این تاول‌ها است. در مورد احساس درد شدید یا بروز عفونت، مراجعه به پزشک ضروری است.
آیا تاول لب و دهان مسری است؟
تاول‌های ناشی از آفت و سایر عوامل غیرعفونی مسری نیستند. اما تاول‌هایی که به دلیل عفونت ویروسی تب خال (هرپس سیمپلکس) یا مونونوکلئوز (ویروس اپشتین‌بار) ایجاد میشوند، بسیار مسری بوده و از طریق تماس مستقیم منتقل میشوند.
تاول های دهانی، ویروسی هستند یا باکتریایی؟
ویروس‌ها شایع‌ترین علت ابتلا به تاول های دهان و لب هستند مثلا تاول‌ها تبخال و مونونوکلئوز منشا ویروسی دارند. باکتری‌ها در بروز زخم‌های ژنژیویت و پریودنتیت نقش دارند و رد پای آن‌ها در عفونت‌های ثانویه نیز دیده می‌شود.
در چه صورتی تاول های دهانی خطرناک هستند؟
اگر تاول دهان بیش از دو هفته طول بکشد، با خونریزی یا علائم عفونت همراه باشد، به طور مکرر ظاهر شود، با سوزش چشم‌ها همراه باشد یا بافت‌های دهان را تخریب کند، می‌تواند خطرناک باشد. همچنین، افراد با سیستم ایمنی ضعیف، در صورت ابتلا به تاول دهان بهتر است برای مراقبت بیشتر به پزشک مراجعه نمایند.
تاول دهان یکی از مشکلات شایع دهانی است که اغلب با رعایت بهداشت دهان، پرهیز از عوامل تحریک‌کننده و استفاده از روش‌های خانگی قابل کنترل است. با این حال، در مواردی که تاول‌ها مکرر، دردناک یا طولانی‌مدت باشند، نیاز به بررسی تخصصی وجود دارد.
تشخیص دقیق علت تاول و درمان مناسب می‌تواند از بروز عفونت‌های ثانویه و عوارض جدی‌تر جلوگیری کند. شما عزیزان می‌توانید برای حفظ سلامت دهان و دریافت راهنمایی‌های حرفه‌ای با مطلب دکتر سعید قریشی تماس بگیرید.
