سرطان دهان (Oral Cancer)، نوعی سرطان است که دهان و حفره دهان را درگیر می‌کند؛ و باعث ایجاد تومور روی لب‌ها، زبان، گونه‌ها، لثه‌ها، سقف و یا کف دهان میشود. طبق آخرین آمارهای منتشرشده، سالانه ۴۵۰ مورد جدیدِ ابتلا به سرطان دهان در ایران شناسایی میشود.
این بیماری شایع‌ترین نوع سرطان سر و گردن است؛ و تشخیص به موقع و درمان فوری حیاتی‌ترین نقش را در بهبود پیش‌آگهی (Prognosis)، مدریریت و دستیابی به نتایج دل‌خواه دارد. در همین‌راستا، در ادامه به جنبه‌های مختلف سرطان کام از جمله مراحل، نشانه‌ها، انواع و گزینه‌های درمان می‌پردازیم.
سرطان دهان چیست؟
سرطان دهان (با نام تخصصیِ Oral Cancer و نام محاوره‌ایِ Mouth Cancer) یک بدخیمی یا Malignancy است که در دهان و حفره دهان ایجاد میشود. این مشکل معمولا به شکل بافت‌ها یا زخم‌های غیر طبیعی خود را نشان می‌دهد که بهبود نمی‌یابند، و باعث درد یا چالش در بلع می‌شوند.
سرطان کام بیشتر در بافت‌های دهان و حفره دهان از جمله لب‌ها، زبان، لثه‌ها، گونه‌های داخلی، لوزه‌ها، سقف و کف دهان ایجاد میشود؛ و علت اصلی آن، رشد کنترل‌نشده سلول‌های غیر طبیعی در ناحیه‌های یادشده است.
انواع سرطان دهان
این بیماری را می‌توان با توجه به نوع سلولی که سرطان از آن ناشی میشود و محل‌اش در حفره دهان، طبقه‌بندی کرد. درک این تمایزها برای تشخیص دقیق و برنامه‌ریزی درمانی مناسب حیاتی هستند.
انواع سرطان دهان بر اساس نوع سلول
انواع سرطان‌های دهانی با توجه به نوع سلول عبارت هستند از:
کارسینوم سلول-سنگفرشی
کارسینوم سلول-سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma) شایع‌ترین گونه‌ی سرطان کام است. این نوع از سلول‌های نازک و مسطح به نام سلول‌های سنگفرشی ایجاد میشود، که حفره دهان شامل لب‌ها، زبان، لثه‌ها و پوشش داخلی گونه‌ها و گلو را می‌پوشانند.
سلول‌های سارکوم
سلول‌های سارکوم (Sarcoma Cells) نوعی نادر از سرطان دهان است، که در بافت‌های همبند مانند ماهیچه‌ها، استخوان‌ها، رگ‌های خونی یا چربی ایجاد میشود. برخلاف کارسینوم سلول-سنگفرشی، بروز سارکوم در حفره دهان کمتر شایع است.
آدنوکارسینوم
آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma) نیز یک گونه‌ی کمتر شایع است که از غدد بزاقی منشا می‌گیرد. این سرطان می‌تواند در غدد بزاقی اصلی مانند غده پاروتید، یا در غدد بزاقی کوچک که در سراسر حفره دهان هستند، رخ دهد. آدنوکارسینوم می‌تواند به صورت یک توده‌ی بدون درد یا تورم در غده آسیب‌دیده خود را نشان دهد.
کارسینوم موکواپیدرموئید
کارسینوم موکواپیدرموئید (Mucoepidermoid Carcinoma) نوع دیگری از سرطان دهان است که از غدد بزاقی ریشه می‌گیرد؛ و به شکل ترکیبی از سلول‌های مخاطی و سنگفرشی توصیف میشود.
این نوع می‌تواند در غدد بزاقی اصلی یا مینور بروز کند، و رفتار آن از بدخیمیِ درجه پایین تا درجه بالا متغیر است.
کارسینوم وروکوس
کارسینوم وروکوس یا وروکوس کارسینوما (Verrucous Carcinoma) یک زیرگروه نادر از سرطان کام است، که تقریبا ۵% موارد ابتلا را تشکیل می‌دهد. این نوع با رشد آهسته بافت‌های زگیل یا گل کلم مانند روی مخاط دهان خود را نشان می‌دهد. همچنین، نسبت به گونه‌های دیگر تهاجم کمتر و پیش‌آگهی بهتری دارد.
انواع سرطان کام بر اساس ناحیه بروز
انواع سرطان‌های دهانی را با توجه ناحیه بروز در دهان هم می‌توان گروه‌بندی کرد:
سرطان زبان
سرطان زبان (Tongue Cancer) روی سطح یا زیر زبان ایجاد میشود. همچنین، ممکن است در جلو، پشت یا کناره‌های زبان رخ دهد. شایع ترین نوع سرطان زبان، کارسینوم سلول-سنگفرشی است که با عوامل خطری مانند مصرف دخانیات و الکل همراه است.
سرطان لب
سرطان لب (Lip Cancer) لب پایینی یا بالایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری در افرادی که به مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند (به ویژه لب پایین آنها) شایع‌تر است. دو نوعِ اصلی سرطان لب شامل کارسینوم سلول-سنگفرشی و سلول بازال است.
[مطلب پیشنهادی: علت ترک خوردن گوشه لب]
سرطان مخاط باکال
سرطان مخاط باکال (Buccal Mucosa Cancer) یا سرطان گونه، در ناحیه داخلی گونه ها ایجاد میشود. این سرطان این نوع سرطان دهان به صورت لکه‌های سفید یا قرمز، زخم یا بافتِ رشدیافته در دهان ظاهر شود. کارسینوم سلول-سنگفرشی متداول‌ترین نوع سرطان گونه است.
سرطان لثه
سرطان لثه (Gum Cancer یا Gingival Cancer) روی لثه‌ها ایجاد شده، و می‌تواند باعث تورم، درد یا خونریزی در ناحیه آسیب‌دیده شود. رایج‌ترین نوع سرطان لثه هم کارسینوم سلول-سنگفرشی‌ست.
[مطلب پیشنهادی: ورم لثه]
سرطان کام
به طور دقیق، سرطان کام (Palate Cancer) در سقف دهان شامل کام سخت (بخش جلویی) و کام نرم (بخش پشتی) ایجاد میشود. این سرطان می‌تواند به صورت زخم یا بافت غیر طبیعی ظاهر شود که بهبود نمی‌یابد. مجددا، کارسینوم سلول-سنگفرشی شایع‌ترین نوع سرطان کام است.
سرطان حلق
سرطان حلق یا اوروفارنکس (Oropharyngeal Cancer)، ناحیه‌های پشت گلو از جمله لوزه‌ها و پایه زبان را درگیر می‌کند، و کارسینوم سلول-سنگفرشی شایع‌ترین نوعِ آن است. عوامل خطر این سرطان شامل مصرف دخانیات، نوشیدن الکل و همچنین عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) میشود.
علائم اولیه سرطان دهان
شناخت علائم اولیه سرطان دهان ضروری‌ست، چون به افراد کمک می‌کند تا مشکلات بالقوه را شناسایی کنند و به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشند. در ادامه ملاحظه می‌کنید که شایع‌ترین نشانه های سرطان حفره دهان چیست:
- احساس گرفتگی در صورت، گردن یا دهان: درد مداوم در صورت، گردن یا ناحیه دهان می‌تواند نشانه مشکلی بالقوه برای سلامت دهان باشد. این حالت می‌تواند به صورت یک درد ممتدِ ضعیف، حساسیت یا ناراحتی ظاهر شود که با گذشت زمان از بین نمی‌رود.
- چالش در جویدن یا بلعیدن: سرطان اورال می‌تواند روی عملکرد دهان و فک تاثیر بگذارد، و منجر به مشکلاتی در عملکردهای اساسی مانند جویدن، بلع، واضح صحبت کردن و حتی حرکت صحیح فک یا زبان شود.
- گرفتگی صدا یا گلودرد مزمن: این مورد هم می‌تواند از علائم اولیه سرطان دهان باشد. افرادی که گرفتگی صدا یا گلودرد مزمن را تجربه می‌کنند که با گذشت زمان یا درمان‌های استاندارد درمان نمی‌شود، باید برای ارزیابی کامل به متخصص مراجعه کنند.
- گوش درد: گاهی اوقات این سرطان می‌تواند باعث درد ارجاعی در گوش شود. در این شرایط یک متخصص باید گوش درد توضیح‌ناپذیر یا مداوم را بررسی کند، تا وجود بیماری‌های زمینه‌ای رد شود.
- تورم لب‌ها و لثه‌ها: ناهنجاری‌های قابل مشاهده مانند ورم لب‌ها یا لثه‌ها هم می‌تواند از علائم اولیه سرطان دهان باشد. توصیه میشود که حفره دهان را به طور مرتب برای هرگونه زائده غیرعادی یا تغییر در بافت بررسی کنید و در صورت لزوم از متخصص کمک بگیرید.
- تورم یا درد در فک: تورم یا درد مداوم در ناحیه فک می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات سلامت دهان از جمله سرطان اورال باشد. این نشانه هم باید توسط پزشک برای تعیین علت زمینه‌ای و درمان مناسب بررسی شود.
- تغییرات در تراز دندان‌ها یا پروتزها: این سرطان می‌تواند تراز و موقعیت دندان‌ها یا پروتزها را تغییر دهد. به همین خاطر اگر تغییری ناگهانی یا توضیح‌ناپذیر در نحوه قرارگیری دندان‌ها یا پروتزها روی هم رخ داد، باید برای ارزیابی بیشتر به یک دندانپزشک یا ارتودنتیست مراجعه کرد.
- لکه‌های مخملی سفید یا قرمز در دهان: سرطان کام ممکن است به شکل لکه‌های مخملی سفید یا قرمز داخل دهان ظاهر شود، که به ترتیب به عنوان لکوپلاکیا و اریتروپلاکیا شناخته می‌شوند. این لکه‌ها پایدارند و خودبه‌خود برطرف نمی‌شوند. تصاویر و عکس سرطان دهان و زبان مرجع بصری مناسبی برای شناسایی این زائده‌های غیر طبیعی هستند.
- بی‌حسی در صورت، دهان یا گردن: این بیماری می‌تواند منجر به از دست دادن حس یا بی‌حسی در نواحی آسیب‌دیده شود. اگر بی‌حسی مداوم باشد یا احساس در صورت، دهان یا گردن از دست برود، باید در اولین فرصت به متخصص مراجعه کرد
- خونریزی توضیح‌ناپذیر: خونریزی از دهان که به صورت خودبه‌خود یا پس از یک آسیب جزئی رخ می‌دهد هم می‌تواند از علائم اولیه سرطان دهان باشد.
- درد در صورت یا گردن: همان‌طور که اشاره شد، سرطان اورال باعث درد یا حساسیت موضعی در نواحی آسیب‌دیده میشود. درد یا حساسیت مداومی که نمی‌توان آن را به دلیل شناخته‌شده دیگری نسبت داد، نشان‌دهنده نیاز به معاینه دقیق نزد متخصص است.
در صورت مشاهده هریک از این نشانه‌ها و تغییرها، اکیدا توصیه میشود که فورا به یک متخصص برای معاینه و تشخیص دقیق مراجعه کنید.
سن سرطان دهان
حدود ۹۰% از موارد ابتلا به این سرطان در افراد بالای ۵۰ سال تشخیص داده میشود. در واقع میانگین سن سرطان دهان ۶۴ سال است، اما ممکن است افراد جوان را هم درگیر کند. تنها کمی بیشتر از ۲۰٪ موارد در افراد کمتر از ۵۵ سال رخ می‌دهد.
همان‌طور که در ادامه اشاره میشود، سن یکی از عوامل خطر این بیماری‌ست؛ و بیشتر عوامل خطر این سرطان هم مربوط به سن‌های بالاتر هستند. به همین خاطر سن سرطان دهان اکثرا بالاست.
برای نمونه، هرچند سرطان‌های مرتبط با HPV در بزرگسالان جوان رخ می‌دهد، اما بیشتر سرطان‌های اورالِ ناشی از مصرف تنباکو و الکل، به سال‌ها زمان احتیاج دارند تا شکل بگیرند.
علت سرطان دهان چیست؟
درک دلایل این بیماری برای افراد و متخصصان حوزه بهداشت بسیار مهم است. با دانستن علل مربوطه، افراد می‌توانند اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای کاهش خطر ابتلا، غربال‌گری‌های به موقع و تشخیص زودهنگام انجام دهند، که منجر به نتایج بهتر و ارتقای سلامت دهان و دندان میشود.
دلایل دقیق سرطان دهان به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، یک علت بالقوه جهش ژنتتیکی یا تغییر در DNA سلول‌های داخل حفره دهان است. این تغییرات ژنتیکی می‌تواند منجر به رشد کنترل‌نشده سلولی و تشکیل تومورهای سرطانی شود. با این حال، عوامل ژنتیکی به تنهایی علت سرطان دهان نیستند.
ریسک‌فاکتورها یا عوامل خطر سرطان اورال
چندین عامل خطر در آغاز و پیشرفت مراحل سرطان دهان نقش دارند. درک و پرداختن به این فاکتورها اهمیت بسیار بالایی دارد، چون انجامِ اقدامات پیشگیرانه و کاهش خطرهای بالقوه را امکان‌پذیر می‌کند. این عوامل خطر عبارت هستند از:
- استفاده از تنباکو: کشیدن سیگار، سیگار برگ، پیپ و همچنین استفاده از محصولات تنباکوی بدون دود، خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
- مصرف الکل: مصرف زیاد و مکرر الکل یک عامل خطر کاملا شناخته‌شده برای سرطان اورال است، به ویژه هنگامی که با مصرف تنباکو همراه باشد.
- جنسیت: آقایان بیشتر از خانم‌ها در معرض تجربه علائم اولیه سرطان دهان و خطر ابتلا به آن هستند. میزان بالای مصرف دخانیات و الکل بین آقایان و تفاوت‌های هورمونی باعث افزایش ریسک این بیماری در آنها میشود.
- سن: همان‌طور که اشاره شد، این سرطان در افراد مسن شایع‌تر است؛ و این خطر پس از ۴۰ سالگی به شدت افزایش می‌یابد.
- عفونت HPV: گونه‌های خاصی از ویروس پاپیلومای انسانی، به ویژه HPV-16 و HPV-18، با افزایش خطر ابتلا به سرطان کام مرتبط هستند.
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید: قرار گرفتن طولانی‌مدت و محافظت‌نشده در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید می‌تواند خطر ابتلا به سرطان لب را افزایش دهد.
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان: بی‌توجهی به اقداماتی مانند مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و معاینه‌های منظم دندانپزشکی می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
- ضعف سیستم ایمنی: برخی از بیماری‌ها یا داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، می‌توانند احتمال تشخیص سرطان دهان را افزایش دهند.
- رژیم غذایی نامناسب: این احتمال وجود دارد که رژیم‌های غذایی بدون میوه‌ها، سبزیجات و برخی مواد مغذی مانند ویتامین A، C و E و همچنین مواد معدنی مانند روی و سلنیوم، خطر ابتلا افزایش دهد.
- سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی سرطان، از جمله سرطان اورال، می‌تواند یک عامل خطر جدی باشد. عوامل ژنتیکی که در طول نسل‌ها منتقل می‌شوند، ممکن است استعداد ابتلای فرد را افزایش دهند. افرادی که سابقه خانوادگی سرطان دارند، باید مراقب سلامت دهان خود باشند و به طور منظم تحت غربال‌گری قرار گیرند.
مراحل سرطان دهان
سرطان اورال برای تعیین گسترش بیماری و هدایت تصمیمات درمانی مرحله‌بندی میشود. اینکار به متخصصان کمک می‌کند تا اندازه تومور و گسترش آن به بافت‌ها یا غدد لنفاوی مجاور را مشخص کنند؛ همچنین، ببینند که آیا به سایر بخش‌های بدن متاستاز داده است یا خیر.
فراتر از بررسی دقیقِ عکس سرطان دهان و زبان، برای طبقه‌بندی مراحلِ بیمای از سیستم TNM استفاده میشود. این سیستم بر اساس اندازه و محل تومور اولیه (T)، درگیر شدن غدد لنفاوی (N) و وجود متاستاز دوردست (M) عمل می‌کند.
مراحل سرطان دهان با توجه به اندازه تومور، به شکل زیر تعیین میشود:
- مرحله ۰ (سرطان درجا): این مرحله نشان می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی فقط در لایه بالایی سلول‌های پوشاننده حفره دهان وجود دارند. سرطان به بافت‌های عمیق‌تر حمله نکرده یا به غدد لنفاوی مجاور یا ناحیه‌های دور سرایت نکرده است.
- مرحله I: در این مرحله، تومور کوچک (دو سانتی‌متر یا کمتر) و محدود به محل اولیه است. سرطان به غدد لنفاوی مجاور یا ناحیه‌های دور سرایت نکرده است.
- مرحله II: تومور بزرگ‌تر (دو تا چهار سانتی‌متر)، اما همچنان در محل اولیه موضعی است. سرطان به غدد لنفاوی مجاور یا ناحیه‌های دور سرایت نکرده است.
- مرحله III: در این مرحله تومور بزرگ‌تر است (بیشتر از ۴ سانتی‌متر) و ممکن است به بافت‌ها یا ساختارهای مجاور حمله کرده باشد. احتمال دارد سرطان به غدد لنفاوی مجاور سرایت کرده باشد، اما نه به نقاط دور.
- مرحله IV: این مرحله به دو زیرگروه تقسیم میشود:
- مرحله IVA، که نشان‌دهنده یک تومور پیشرفته موضعی با تهاجم گسترده به بافت‌ها یا ساختارهای مجاور است.
- مرحله IVB، که نشان‌دهنده سرطانی است که به غدد لنفاوی نزدیک یا ناحیه‌های دور مانند ریه‌ها، کبد یا استخوان‌ها گسترش یافته.
تشخیص سرطان دهان
معاینات منظم یک فرصت حیاتی برای شناسایی نشانه‌های احتمالی و علائم اولیه سرطان دهان هستند. دندانپزشک‌ها در تشخیص این علائم ظریف مهارت بالایی دارند، و فرد را در زمان مناسب به پزشک متخصص (مانند جراح سر و گردن) برای ارزیابی بیشتر ارجاع می‌دهند.
برای تشخیص سرطان دهان و تعیین استراتژی‌های دقیق درمانی از آزمایش‌های گوناگونی استفاده میشود، از جمله:
- معاینه بصری: یک ارزیابی جامع از حفره دهان، از جمله دهان، سر، صورت و گردن توسط پزشک انجام میشود تا هرگونه علائم مشکوکِ زائده‌های پیش‌سرطانی یا سرطانی را شناسایی کند.
- عکس‌برداری و اسکن: برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی در فک، ریه یا قفسه سینه با اشعه ایکس از سر و گردن عکس‌برداری میشود. اسکن‌های PET، CT و MRI هم برای تعیین محل، مرحله و گسترش سلول‌های سرطانی کاربرد دارند.
- بیوپسی براش (Brush Biopsy): در این نمونه‌داری، متخصص با یک برس یا کاردک کوچک ناحیه مدنظر را خراش می‌دهد، تا سلول‌ها را برای بررسی زیر میکروسکوپ جمع‌آوری کنند. به این ترتیب، سلول‌های سرطانی (در صورت وجود) شناسایی خواهند شد.
- بیوپسی اینسیژنال (Incisional Biopsy): در نمونه‌برداری برشی، بافت کوچک از ناحیه آسیب‌دیده با جراحی برداشته میشود. سلول‌های به دست‌آمده بعدا در آزمایشگاه آنالیز می‌شوند، و به تشخیص سرطان دهان و تایید وجود آن کمک می‌کنند.
- نمونه‌برداری غدد لنفاوی نگهبان (Sentinel Lymph Node Biopsy): این آزمایش تشخیصیِ مهم به تعیین گسترش احتمالی سرطان اورال در خارج از محل اولیه کمک می‌کند، و در طرح‌ریزی برنامه درمانی موثر فوق‌العاده کمک‌کننده است.
- لارنگوسکوپی و فارنگوسکوپی غیرمستقیم (Indirect Laryngoscopy and Pharyngoscopy): در این حالت، متخصص با ابزارهای ویژه، مانند یک آینه کوچک روی دسته‌ای بلند و نازک، گلو، پایه زبان و حنجره را برای هرگونه ناهنجاری بررسی می‌کند.
- فارنگوسکوپی و لارنگوسکوپی مستقیم (Direct Pharyngoscopy and Laryngoscopy): گاهی اوقات متخصص از یک آندوسکوپ برای حنجره‌بینی و مشاهده نقاطِ دور از دسترسِ گلو و دهان استفاده می‌کند. این معاینه بسیار دقیق است و روند تشخیص را تسهیل و تسریع می‌کند.
درمان سرطان دهان
پس از بروز علائم اولیه سرطان دهان و محرز شدن وجود سلول‌های غیر عادی، معمولا از جراحی (در شکل‌های متفاوت) برای کنترل و درمان استفاده میشود. به احتمال زیاد، جراحی با روش‌های دیگر دنبال میشود تا آثار سرطان کاملا از بین برود.
روش‌های درمان سرطان دهان در ادامه معرفی شده‌اند:
جراحی برای درمان سرطان دهان
با توجه به نوع و مراحل سرطان دهان، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومیِ او و یکسری عوامل دیگر، ممکن است پزشک یکی از روش‌های جراحی زیر را برای درمان توصیه کند:
- گلوسکتومی (Glossectomy): در این روش پزشک بخشی از زبان را با هدف از بین بردن ناحیه آسیب‌دیده و به حداقل رساندن گسترش بیماری خارج می‌کند.
- مندیبولکتومی (Mandibulectomy): این جراحی به طور خاص برای رسیدگی به سرطان در استخوان فک طراحی شده است، و شامل برداشتن ناحیه آسیب‌دیده، تضمین درمان موثر و حفظ عملکرد دهان میشود.
- جراحی تومور اولیه (Primary Tumor Surgery): برای درمان سرطان دهان با این روش، پزشک تومورها را از طریق حفره دهان یا با ایجاد برش در گردن خارج می‌کند. مزیتِ این جراحی این است که به پزشک اجازه می‌دهد تا دقیقا ریشه سرطان را از بین ببرد.
- ماگزیلکتومی (Maxillectomy): این جراحی روی برداشتن بخشی یا تمام کام سخت، با هدف از بین بردن سرطان و در عین حال حفظ ساختارها و عملکردهای اساسی تمرکز دارد.
- تشریح گردن (Neck Dissection): این روش یک جراحی پیچیده برای برداشتن غدد لنفاوی آسیب‌دیده از ناحیه گردن است، که با هدف کنترل و جلوگیری از پیشرفت مراحل سرطان دهان انجام میشود.
- جراحی بازسازی (Reconstruction): پس از برداشتن ناحیه‌های بزرگی از بافت‌ها یا ساختارهای تحت تاثیر تومور برای درمان سرطان دهان، جراحی ترمیمی برای بازگرداندن فرم و عملکرد حیاتی حفره دهان حیاتی‌ست. این روش می‌تواند شامل استفاده از استخوان و بافت سالم سایر بخش‌های بدن، پر کردن شکاف‌های باقی‌مانده از تومور و تسهیل توان‌بخشی دهان باشد.
سایر روش‌های درمانی
در کنار جراحی، چندرویکرد موثر دیگر برای مبارزه با این بیماری و هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی وجود دارد، از جمله:
- شیمی‌درمانی (Chemotherapy): شیمی‌درمانی از داروهای ضد سرطان استفاده می‌کند، و یک روش درمانی موثر برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در سراسر بدن، از جمله سرطان اورال است. شیمی‌درمانی می‌تواند همراه با درمان‌های دیگر یا به عنوان یک رویکرد مستقل (متناسب با شرایط منحصربه‌فرد هربیمار) تجویز شود.
- پرتودرمانی (Radiation Therapy): پرتودرمانی با استفاده از قدرت پرتوهای انرژی متمرکز، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد یا مانع رشد آنها میشود. پرتودرمانی معمولا با سایر روش‌ها برای درمان سرطان دهان ترکیب میشود، و نقش مهمی را در ریشه‌کنی سلول‌های سرطانی و جلوگیری از رشد مجدد آنها ایفا می‌کند.
- درمان هدفمند (Targeted Therapy): تارگت‌تراپی یا درمان هدفمند با بهره‌گیری از پیشرفت‌های علم پزشکی، از داروها یا مواد تخصصی برای شناسایی و حمله به انواع خاصی از سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند؛ و در عین حال، آسیب به سلول‌های سالم را به کمترین میزان می‌رساند.
- ایمونوتراپی (Immunotherapy): ایمونوتراپی یا ایمنی‌درمانی، سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با سرطان درگیر می‌کند، و به عنوان گزینهای انقلابی و امیدوارکننده معرفی میشود. این درمان با تحریک پاسخ ایمنی، مکانیسم‌های دفاعی طبیعی بدن را برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی فعال می‌کند.
خطرها و عوارض سرطان دهان (و درمان آن)
سرطان کام می‌تواند خطراتی داشته باشد، به ویژه اگر به علائم اولیه سرطان دهان و درمان آنها توجه نشود. در کنار آن، عوارض ناشی از درمان را هم باید مد نظر قرار داشت. به طور کلی، برخی از ریسک‌ها و عوارض مرتبط با این بیماری عبارت هستند از:
- گسترش سرطان: در صورت عدم درمان، سرطان می‌تواند از دهان به سایر نواحی بدن از جمله غدد لنفاوی گردن گسترش یابد و درمان را دشوارتر کند.
- مشکل در غذا خوردن: این بیماری می‌تواند باعث درد شدید و مشکل در غذا خوردن شود. در واقع وجود تومورها یا زخم‌ها در دهان جویدن و بلعیدن را ناراحت‌کننده و چالش‌برانگیز می‌کند.
- مشکل در صحبت کردن: به دلیل تاثیر روی دهان، زبان یا تارهای صوتی، این سرطان می‌تواند نحوه گفتار را هم تحت تاثیر قرار دهد. تومورها یا مداخله‌های جراحی می‌توانند باعث تغییر در وضوح گفتار، میزان صدا یا نحوه تلفظ شوند.
- تغییر شکل: همان‌طور که بعضا در عکس سرطان دهان و زبان پس از درمان می‌بینیم، ممکن است روش‌هایی مانند جراحی یا پرتودرمانی منجر به تغییر شکل صورت، گردن یا دهان شود.
- مشکلات دندانی: پس از درمان، احتمال دارد عارضه‌هایی مانند خشکی دهان، بیماری لثه و پوسیدگی دندان بیمار را درگیر کند.
- سرطان‌های ثانویه: بازماندگان سرطان اورال بیشتر به سرطان‌های ثانویه مانند سرطان ریه یا مری مبتلا می‌شوند.
- دیسفاژی: دیسفاژی یا مشکل در بلع، یک خطر شایع مرتبط با این سرطان است. تومورها یا زخم‌های دهان یا گلو می‌توانند مسیر عبور غذا را مسدود کرده و باعث درد و ناراحتی در حین بلع شوند. مدیریت موثر این نشانه‌ها به مداخله پزشکی احتیاج دارد.
- اثرات عاطفی و روانی: تشخیص سرطان دهان و درمان آن می‌تواند باعث ناراحتی‌های عاطفی و روانی مانند افسردگی، اضطراب و ترس از عود شود.
پیشگیری از سرطان دهان
هرچند ریسک‌فاکتورهای مختلفی با این سرطان مرتبط هستند، اما می‌توان برای کاهش خطر ابتلا گام‌هایی برداشت:
- معاینات منظم دندانپزشکی را فراموش نکنید. اینکار برای حفظ سلامت دهان و دندان و تشخیص زودهنگام مشکلات ضروری‌ست. غربال‌گری سرطان دهان هر سه‌سال یک‌بار برای افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله توصیه میشود. همچنین، هرفرد باید با پزشک خود درباره عوامل خطر این بیماری صحبت کنند.
- از خود در برابر اشعه ماوراء بنفش محافظت کنید. استفاده از کرم ضد آفتاب مسدودکننده UV-AB روی صورت، و کرم/بالم ضد آفتاب مخصوص لب می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان لب کمک کند.
- مصرف الکل‌تان را کاهش دهید. مصرف بیش از حد این ماده یک عامل خطر جدی‌ست. به همین خاطر، پرهیز از الکل یا محدود کردن مصرف آن کمکی بزرگ برای پیشگیری از سرطان اورال است. الکل می‌تواند به سلول‌های دهان آسیب برساند و آنها را مستعد تغییرات سرطانی کند.
- خود را در برابر HPV واکسینه کنید. با پزشک خود مشورت کنید؛ و از واکسن‌های موجود برای جلوگیری از عفونت با این گونه‌های HPV استفاده کنید.
- سیگار کشیدن و جویدن تنباکو را ترک کنید. ترک سیگار و جویدن تنباکو هم برای جلوگیری از بروز علائم اولیه سرطان دهان مهم هستند. شرکت در برنامه‌های ترک سیگار یا گروه‌های حمایتی می‌تواند در این مسیر به فرد کمک کند.
- رژیم غذایی متعادلی داشته باشد. پیروی از یک برنامه غذایی اصولی با مقدار زیادی میوه و می‌تواند به کاهش خطر ابتلا کمک کند. کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده، گوشت قرمز و نوشیدنی‌های شیرین هم توصیه میشود.
نرخ بقای سرطان اورال؛ آیا سرطان دهان کشنده است؟
طبق آمار ارائه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی، میزان بروز سرطان لب و حفره دهان در ایران ۱.۶%، میزان مرگ و میر ناشی از آن ۰.۸%، و میزان شیوع پنج‌ساله آن ۱.۸% است. در ادامه نرخ بقای این سرطان را به کمک آمارهای جهانی دقیق‌تر ارزیابی کرده‌ایم.
نرخ بقای سرطان دهان بسته به عوامل مختلفی از جمله مرحله تشخیص سرطان دهان، محل تومور و سلامت عمومی فرد متفاوت است. توجه داشته باشید که نرخ بقا تخمینی است، و می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
نرخ بقا در مرحله موضعی
زمانی که سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود و موضعی یا Localized باشد، یعنی به غدد لنفاوی نزدیک یا ناحیه‌ای دور گسترش نیافته باشد، نرخ بقا نسبتا بالاست. طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا (American Cancer Society)، نرخ بقای نسبی پنج‌ساله برای سرطان موضعی دهان حدود ۸۴% است.
این یعنی به طور متوسط، حدود ۸۴% از افرادی که سرطان موضعی دهان در آنها تشخیص داده میشود، حداقل تا پنج‌سال پس از تشخیص عمر می‌کنند.
نرخ بقا در مرحله منطقه‌ای
در مرحله منطقه‌ای یا Regional، سرطان به غدد لنفاوی یا بافت‌های مجاور گسترش یافته است. در این صورت نرخ بقای نسبی پنج‌ساله به حدود ۶۶% کاهش می‌یابد، که علت آن به افزایش احتمال گسترش سرطان به خارج از محل اولیه برمی‌گردد.
با این حال، به کمک روش‌های موثر برای درمان سرطان دهان، از جمله جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی، شانس نتایج موفقیت‌آمیز همچنان بالاست.
نرخ بقا در مرحله فاصله‌دار
سرطان اورال در مرحله فاصله‌دار یا Distant به سرطانی اطلاق میشود که به اندام‌های فاصله‌دار یا غدد لنفاوی دور گسترش یافته است. در این مرحله، نرخ بقای نسبی پنج‌ساله حدود ۳۹% است.
گسترش سرطان به این نقاط چالش‌های مهمی را برای درمان ایجاد می‌کند، اما پیشرفت در درمان‌های سیستمیک مانند درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی، نتایج را برای برخی از بیمارها بهتر کرده است.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
تشخیص زودهنگام و درمان به موقع در بهبود نتایج Oral Cancer اصلی‌ترین نقش را دارد. مهم است که مراقب باشید و در صورت مشاهده علائم اولیه سرطان دهان، به پزشک مراجعه کنید. در صورت تجربه موارد زیر، توصیه میشود که در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید:
- وجود زخم‌های دائم در دهان
- وجود لکه‌های قرمز یا سفیدِ توضیح‌ناپذیر
- رشد بافت‌های غیر طبیعی یا توده
- مشکل در بلع یا گلودرد مداوم
- تغییرات در صدا یا نحوه صحبت کردن
سوالات متداول
فرق آفت و سرطان دهان چیست؟
لبه‌های زخم آفت بیشتر قرمز است، چون بافت اطراف آن التهاب دارد و دردناک است. این معمولا درباره سرطان‌های اورال صدق نمی‌کند. همچنین، آفت‌ها معمولا صاف هستند، اما سرطان‌های کام و دهان به صورت توده یا بافت‌های غیر طبیعیِ برآمده هستند.
مهم‌تر از همه اینکه آفت‌ها در عرض دوهفته بهبود می‌یابند، اما آثار سرطان از بین نمی‌رود و اغلب گسترش می‌یابد. اگر با بررسیِ چشمی و مشاهده عکس سرطان دهان و زبان متوجه تفاوت(ها) نشدید، حتما به متخصص مراجعه کنید.
[مطلب پیشنهادی: درمان سریع زخم دهان]
نشانه های سرطان حفره دهان چیست؟
احساس گرفتگی در صورت یا دهان؛ چالش در جویدن یا بلعیدن؛ گرفتگی صدا یا گلودرد مزمن، گوش‌درد؛ تورم لب و لثه، تورم یا درد در فک؛ لکه‌های مخملی سفید یا قرمز در دهان؛ بی‌حسیِ صورت، دهان یا گردن؛ خونریزی توضیح‌ناپذیر و … از جمله علائم اولیه‌اند. در بطن مطلب به طور کامل توضیح داده‌ایم که نشانه های سرطان حفره دهان چیست.
آیا سرطان دهان کشنده است؟
به طور متوسط، حدود ۸۴% از افرادی که سرطان موضعی در آنها تشخیص داده میشود، حداقل تا پنج‌سال پس از تشخیص عمر می‌کنند. اما در مراحل پیشرفته‌تر، نرخ بقا می‌تواند تا ۳۹% هم سقوط کند.
سرطان دهان در چه سنی بیشتر رایج است؟
حدود ۹۰% از موارد ابتلا در افراد بالای ۵۰ سال تشخیص داده میشود. میانگین سن سرطان دهان ۶۴ سال است، اما می‌تواند افراد جوان را هم درگیر کند. تنها کمی بیشتر از ۲۰% موارد در افراد کمتر از ۵۵ سال رخ می‌دهد.
سرطان دهان در کودکان چگونه است؟
سرطان حفره دهان در کودکان بسیار نادر است. بیش از ۹۰% درصد تومورها در دهان کودکان خوش‌خیم هستند. هنگامی که این سرطان در کودکان رخ می‌دهد، شایع ترین انواع آن لنفوم و سارکوم است. کارسینوم سلول-سنگفرشی هم در کودکان نادر است.
آیا سرطان دهان قابل درمان است؟ بهترین درمان کدام است؟
اگر تشخیص سرطان دهان در مراحل اولیه باشد، بله، درمان‌پذیر است. این بیماری معمولا با جراحی درمان شده، و احتمال دارد با پرتودرمانی یا گاهی پرتودرمانی و شیمی‌درمانی دنبال شود.
آیا دندانپزشک می‌تواند سرطان دهان را تشخیص دهد؟
دندانپزشک این بیماری را تشخیص نمی‌دهد. اما اگر هنگام یک معاینه مشکوک به وجود سرطان در حفره دهان شود، احتمال دارد که شما را به یک دندانپزشک متخصص در بیماری‌های لثه و بافت‌های مرتبط (پریودنتیست) یا متخصص گوش و حلق و بینی برای بررسی بیشتر ارجاع دهد.
آیا سرطان دهان واگیردار است؟
خیر. انواع سرطان‌های دهانی واگیردار نیستند. اگر با این افراد زندگی می‌کنید یا مراقب آنها هستید، هیچ‌گونه نگرانی نداشته باشید.
کلام پایانی
درک پیچیدگی‌های این بیماری برای تشخیص زودهنگام، درمان موثر و بهبود نتایج بسیار مهم است. از طریق بررسی عکس سرطان دهان و زبان و آشنایی با نشانه‌ها، انواع و مراحل این بیماری، می‌توان علائم هشداردهنده را شناخت و به موقع به متخصص مراجعه کرد.
گزینه‌های درمان هم می‌تواند شامل جراحی، پرتودرمانی، درمان هدفمند، شیمی درمانی و ایمونوتراپی باشد. هدف هررویکرد حذف سلول‌های سرطانی، به حداقل رساندن گسترش آنها و بازیابی سلامت دهان و دندان است.
اگر مشکوک به تجربه علائم اولیه سرطان دهان هستید و مایل‌اید یک دندانپزشک متبحر شما را معاینه کند، هم‌اکنون می‌توانید از نزدیک‌ترین کلینیک وقت معاینه بگیرید. یک متخصص باتجربه با ارائه مشاوره اختصاصی، مناسب‌ترین مسیر برای تشخیص و درمان را به شما اطلاع می‌دهد.
