احتمال بروز عوارض ارتودنسی دندان را می‌توان به حداقل رساند، به ویژه اگر یک متخصص ارتودنسی مجرب را انتخاب کنید و توصیه‌های او را در حین درمان (و پس از آن) جدی بگیرید. اما در هر صورت، ارتودنسی هم مانند هر اقدام پزشکی/دندانپزشکی عوارض احتمالی خود را دارد که مراجعه‌کننده باید کاملا نسبت به آنها آگاه باشد.
در ادامه ضمن بررسی معایب ارتودنسی، توضیح می‌دهیم که اصلا این مشکلات به چه علت برخی بیماران را درگیر می‌کند، و چطور می‌توانیم امکان بروز و تاثیر آنها را کاهش دهیم.
عوارض ارتودنسی دندان چیست؟
عوارض ارتودسی دندان بزرگسالان کاملا احتمالی است و نمی‌تواند با قطعیت گفت که این معایب برای همه بیماران اتفاق می‌افتند. بسیاری از آنها با رعایت نکاتی که متخصص ارتودنسی تاکید می‌کند، قابل پیشگیری هستند. (اگر هنوز نمی‌دانید ارتودنسی چیه، مقاله راهنما را مطالعه کنید.)
به طور خلاصه، این‌ها مهمترین عوارض ارتودنسی دندان هستند:
- درد و ناراحتی خفیف
- مشکل در جویدن و غذا خوردن
- آسیب به بافت‌های نرم
- درد و مشکلات مفصل فک
- افزایش احتمال پوسیدگی دندان‌ها
- آسیب به ریشه دندان (تحلیل ریشه)
- دندان‌های نهفته و فک جوش (انکلیوز دندان)
- آسیب به مینای دندان
- کلسیم‌زدایی دندان‌ها
- واکنش‌های آلرژیک
- برگشت آثار درمان ارتودنسی (عود دندان‌ها)
بین این موارد، چهار مورد اول از عوارض رایج و باقی گزینه‌ها از مشکلات نادر و خاص این درمان هستند. در ادامه هریک از این ضرر های ارتودنسی را دقیق‌تر بررسی کرده‌ایم.
درد و ناراحتی خفیف
یکی از طبیعی‌ترین عوارض ارتودنسی دندان، تجربه یکسری ناراحتی‌های خفیف مانند درد ارتودنسی است. از آنجایی که بریس‌ها دندان‌های شما را حرکت می‌دهند، احساس درد اصلا عجیب نیست. این احساس می‌تواند روی دندان‌ها متمرکز شود یا به صورت سردرد ظاهر شود، که هردو شایع هستند.
مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن و ایبوپروفن به بیشتر افراد کمک می‌کنند تا هرگونه تنش یا دردی را که احساس می‌کنند، تسکین دهند. اگر سردرد یا درد با گذشت زمان بسیار بدتر شد، به ارتودنتیست خود اطلاع دهید، چون ممکن است نشانه چیز دیگری باشد.
مشکل در جویدن و غذا خوردن
مشکل جویدن و خوردن غذا شکایت بزرگی است، که مخصوصا بعد از سفت شدن سیم های ارتودنسی آن را دریافت می‌کنیم. در روزهای ابتدایی پس از نصب بریس‌ها یا تنظیم مجدد آن، با خوردن غذاهایی نرم می‌توان مشکل را برطرف کرد.
در این روزها خوردن غذاهای جامد برای مدت کوتاهی دشوار است؛ اما این عارضه جانبی به سرعت برطرف می‌شود.
آسیب به بافت‌های نرم از معایب ارتودنسی
اگر ارتودنتیست مهارت و تجربه لازم را نداشته باشد، ممکن است هنگام نصب دستگاه ارتودنسی و اجزای آن (براکت‌ها، سیم‌ها و لیگاچورها)، به بافت دهان آسیب بزند و باعث خراش و زخم شود. اگر زخم‌ها عمیق باشد، احتمال بیماری لثه، التهاب و عفونت در سایر بخش‌های دهان هم بالا می‌رود، هرچند که بسیار کم اتفاق می‌افتد.
نکته دیگر این است که اگر بریس فلزی باشد، ممکن است بافت نرم دهان را دچار زخم و خراش کنند. این آسیب‌ها خوردن و نوشیدن را دشوار می‌کنند، باعث سوزش و ناراحتی می‌شوند و حتی می‌توانند به آفت دهانی تبدیل شوند.
خوشبختانه این دسته از مضرات ارتودنسی هم با عادت کردن دهان به دستگاه به شدت کمرنگ‌تر می‌شوند. همچنین می‌توان از موم ارتودنسی کمک گرفت تا هیچگونه آسیبی به بافت‌های نرم نرسد.
درد و مشکلات مفصل فک
بسته به نوع درمان، درد فک یکی از سختی های ارتودنسی است که زیاد خود را نشان می‌دهد. در صورت استفاده از بریس‌های سنتی (که سیم و براکت دارند)، درد فک بعد از جلسه سفت کردن تشدید می‌شود. اما همین سفتی است که دندان‌ها را حرکت می‌دهد، بنابراین به آن عادت می‌کنید یا حداقل راه کنار آمدن با آن را پیدا خواهید کرد.
البته باید توجه داشته باشید که مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی، مانند صداهای مفصلی در ناحیه مفصل و محدودیت در باز کردن دهان، می‌تواند در بسیاری از افراد بدون درمان هم اتفاق بیافتد. به همین خاطر، ظاهر شدن آنها در حین و یا بعد از درمان ارتباطی به عوارض ارتودنسی دندان ندارد.
اگر لازم باشد که این مشکل برطرف شود، بیمار به یک متخصص دیگر ارجاع داده می‌شود.
افزایش احتمال پوسیدگی دندان‌ها
در ویدیوی زیر دکتر سعید قریشی، متخصص ارتودنسی، در مورد پوسیدگی دندان و راهکارهای رفع آن در طول درمان ارتودنسی توضیح می‌دهند:
با نصب بریس‌ها (فلزی، سرامیکی، دیمون یا لینگوال) مسواک زدن و اصولا رعایت بهداشت دهان و دندان دشوار‌تر، و در عین حال مهم‌تر می‌شود.
فاصله‌ها و گوشه‌هایی که بین دندان‌ها و سیم‌ها و براکت‌ها ایجاد می‌شود، محلی عالی برای به دام افتادن ذرات و تجمع باکتری هستند. دسترسی به این فواصل برای مسواک زدن به دلیل کوچک بودن کمی سخت است، که نهایتا احتمال پوسیدگی را افزایش می‌دهد.
بیمار باید وقت و دقت کافی را برای تمیز کردن دندان‌های ارتودنسی‌شده به خرج دهد، تا از این اتفاق جلوگیری کند. برای کنترل بهتر معایب ارتودنسی در این زمینه، می‌توان از مسواک و نخ دندان مخصوص ارتودنسی استفاده کرد. مصرف دهانشویه هم می‌تواند به بهداشت دهان و دندان‌ها کمک کند.
آسیب به ریشه دندان (تحلیل ریشه)
تحلیل ریشه به معنای کوتاه شدن ریشه‌ها در طول مدتی است که بریس روی دندان‌ها قرار دارد. در بیشتر مواقع، تحلیل ریشه بسیار اندک است و در دسته عوارض ارتودنسی دندان در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت قرار نمی‌گیرد.
اما در تعداد بسیار کمی از کیس‌های درمانی، بیماران دچار کوتاه شدن حداقل نیمی از ریشه دندان می‌شوند که می‌تواند در درازمدت آنها را دچار مشکل کند. این عارضه بسیار نادر است، اما در صورت وقوع ممکن است حتی باعث لق شدن و از دست رفتن دندان شود.
توجه: ارتودنتیست‌ها برای بررسی بروز این مشکل از تصویربرداری با اشعه ایکس کمک می‌گیرند.
دندان‌های نهفته و فک جوش (انکیلوز دندان)
درمان دندان‌های نهفته در بیماران متغیر است. در موارد متعدد، این دندان‌ها با وجود جراحی و اعمال نیرو (به دلایل مختلف) رشد نمی‌کنند. همچنین، هنگام خارج کردن دندان نهفته، امکان آسیب دیدن ریشه دندان مجاور یا خود دندان نهفته وجود دارد. در بسیاری از موارد، شکل تاج و لثه دندان نهفته هم با دندان قرینه یکسان نیست.
در صورت تجویز متخصص، دندان خارج می‌شود و دندان دیگری با هزینه جداگانه به جای آن کاشته می‌شود. هرگونه درمان جهت جراحی دندان نهفته (از جمله خارج کردن یا برداشتن لثه و نصب براکت) هم هزینه خود را دارد.
یکی دیگر از ضرر های ارتودنسی این است که امکان فک جوش بودن این دندان‌ها وجود دارد، که تشخیص‌شان پیش از درمان امکانپذیر نیست. آنکیلوز یا جوش خوردن ریشه دندان به استخوان، از بیماری‌های نادری است که می‌تواند تاثیر زیادی روی سلامت فرد داشته باشد.
دندان‌های جوش‌خورده توسط بریس‌ها حرکت نمی‌کنند. در نتیجه، دندان‌های مجاور شروع به حرکت در اطراف دندان انکیلوز می‌کنند تراز نامناسبی ایجاد می‌شود. پیشبینی این عارضه دشوار است، و در صورت لزوم از طریق اشعه ایکس و معاینه بالینی شناسایی می‌شود.
آسیب به مینای دندان
یکی دیگر از عوارض سیم کشی دندان، تحلیل رفتن مینای دندان است. این اتفاق در صورت رعایت نکردن بهداشت و مصرف بیش از حد مواد قندی، به دلیل فشارهای ناشی از بریس، تشدید می‌شود. تحلیل مینای دندان هم موجب تغییر رنگ آنها خواهد شد.
می‌توان گفت که این مورد هم از عوارض مستقیم این درمان نیست، بلکه از عدم رعایت صحیح بهداشت و مصرف بیش از حد خوراکی‌های شیرین ناشی می‌شود. روزانه دوبار مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه تا حد بسیار خوبی این دسته از سختی های ارتودنسی کنترل می‌کند.
کلسیم‌زدایی دندان‌ها از عوارض ارتودنسی
توجه به بهداشت دهان و دندان همیشه خوب است، اما هنگام درمان ارتودنسی (به ویژه با بریس) مهم‌تر هم می‌شود. کلسیم‌زدایی یا کلسیفیکاسیون به صورت لکه‌های سفید روی دندان ظاهر می‌شود، و تنها یکی از عوارض عدم رعایت بهداشت در طول درمان است.
اگر ذرات غذا و پلاک‌ها به طور مرتب تمیز نشوند، حفره‌ها هم ممکن است روی دندان‌ها ایجاد شوند. این مضرات ارتودنسی دندان با مسواک زدن منظم و کامل، نخ دندان کشیدن و همچنین رژیم غذایی کم‌قند بسیار قابل پیشگیری هستند.
واکنش‌های آلرژیک
تعداد بسیار کمی از بیماران، نسبت به لاستیک لاتکس موجود در کش‌های استفاده شده در بریس‌ها یا فلز آن دچار حساسیت می‌شوند.
اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان برای درمان به ما مراجعه می‌کنید، آلرژی‌های شناخته‌شده را باید همان ابتدا اطلاع دهید. برای جلوگیری از این ضرر های ارتودنسی، از الاستیک‌های بدون لاتکس و فلزات جایگزین استفاده می‌شود.
برگشت آثار درمان ارتودنسی (عود دندان‌ها)
بازگشت یا حرکت دندان‌ها به موقعیت قبلی دقیقا از معایب ارتودنسی نیست، و در اصل پیامد رایجی است که پس از برداشتن بریس‌ها اتفاق می‌افتد. اگر بیمار به طور منظم از نگهدارنده‌های خود استفاده نکند، دندان‌ها می‌توانند به راحتی عود کنند، به ویژه بلافاصله پس از برداشتن بریس‌ها.
برای جلوگیری از هدررفت زمان و هزینه سیم کشی دندان، بیمار صرفا باید پس از پایان درمان طبق توصیه‌های ارتودنتیست عمل کنید و از ریتینر یا همان نگهدارنده به درستی استفاده کند.
روش‌های جلوگیری و کنترل مضرات ارتودنسی
مراقبت صحیح از دهان و دندان همیشه نقش کلیدی را در پیشگیری از مشکلات رایج مانند التهاب لثه در ارتودنسی، تجمع پلاک، پوسیدگی و غیره، دارد. اما همان‌طور که گفتیم، اهمیت این مراقبت‌ها در طول درمان بیشتر هم می‌شود.
این مشکلات تحریک‌کننده هستند و مقابله با آنها به خودی خود می‌تواند دشوار باشد. اما از طرف دیگر، اگر بدون رسیدگی رها شوند، می‌توانند موجب مشکلات ثانویه و جدی دهان و دندان شوند و زمان درمان را طولانی‌تر کنند.
در موارد حاد، ممکن است متخصص ارتودنسی مجبور به برداشتن بریس شود، و برای نصب مجدد تا برطرف شدن مشکلات دهان، دندان و یا لثه صبر کند. با رعایت نکات زیر می‌توان از بروز عوارض و مشکلات بعد از ارتودنسی جلوگیری کرد:
به درستی مسواک زدن
وقتی بریس‌ها روی دندان‌ها قرار می‌گیرند، بیمار باید حساسیت خود را نسبت به بهداشت بالا ببرد و حتی تغییراتی را در نحوه مسواک زدن و دفعات آن ایجاد کند.
توصیه عمومی حداقل دوبار مسواک زدن یا مسواک زدن پس از هر وعده غذایی (به آرامی، به مدت چند دقیقه) است. مسواک زدن صحیح بهترین راه برای جلوگیری از تجمع ذرات غذا و پلاک در ساختار بریس و بین دندان‌هاست. همچنین وقتی بریس دارید، باید سریع‌تر مسواک‌تان را تعویض کنید.
نکات صحیح مسواک زدن برای کاهش عوارض ارتودنسی دندان را در ادامه می‌بینید:
- مسواک باید موازی کف دهان باشد و روی پهلوی دندان‌ها به صورت عمودی قرار گیرد.
- سر مسواک را با حرکات مدور و کوچک، از دندانی به دندان دیگر حرکت دهید و مسیر قوس لثه و دندان‌ها را دنبال کنید.
- هر دندان را برای چند ثانیه با دقت و به آرامی مسواک بزنید. مطمئن شوید که تمام ذرات مواد غذایی در امتداد خط لثه، بین بریس و در سطح هر دندان پاک می‌شود.
- بالای دندان‌ها، داخل دندان‌ها، پشت دهان و پشت دندان‌های آسیاب را هم مسواک بزنید. روی دندان‌های پایین‌تر به سمت بالا و روی دندان‌ها بالا رو به پایین مسواک کنید. سقف دهان و زبان هم را قبل از شست‌وشو مسواک بزنید.
- برای تمیز کردن صحیح بریس، سر مسواک را با زاویه نسبت به بریس قرار دهید؛ فراموش نکنید که زیر سیم‌ها را هم به طور کامل مسواک بزنید.
استفاده صحیح از نخ دندان
وقتی بریس دارید، استفاده از نخ دندان چندان ساده نیست؛ اما اینکار به شدت به پیشگیری از مضرات ارتودنسی دندان و کنترل آنها کمک می‌کند.
حتی اگر به نظر می‌رسد همه ذرات مواد غذایی با مسواک پاک شده، همچنان بهتر است که از نخ دندان استفاده کنید. برای استفاده ساده‌تر و تاثیر بیشتر، می‌توانید از «عبور دهنده نخ دندان» یا «سوزن نخ دندان» استفاده کنید تا اطراف سیم‌ها به درستی تمیز شوند.
برای استفاده صحیح از نخ دندان، حتما به این نکات توجه داشته باشید:
- یک قطعه از نخ (حدود ۴۰ سانتی‌متر) را زیر سیم‌ها و بالای فضای بین دو دندان حرکت دهید. نیمی از نخ دندان را وارد آن قسمت کنید، هر دو انتهای نخ را نگه دارید، و با دقت نخ را چندبار بین دندان‌ها به سمت بالا و پایین حرکت دهید.
- هنگامی که خط لثه را نخ دندان می‌کشید، نخ را به شکل حرف C در بیاورید و آن را زیر خط لثه با یک حرکت نرم به سمت بالا و پایین حرکت دهید.
- هنگام کشیدن نخ دندان اطراف قوس بریس مراقب باشید، و فشار بیش از حد به آن وارد نکنید.
- به آرامی نخ را بیرون بکشید، آن را زیر سیم بعدی قرار دهید و گام‌های بالا را تکرار کنید.
پرهیزهای غذایی برای کاهش مضرات ارتودنسی
در طول درمان از مصرف مواد غذایی چسبناک و سفت (ته دیگ، پاپ کرن، تافی‌ها، آجیل‌ها، سیب، هویج) اجتناب کنید، چون می‌توانند موجب شکستن و یا خراب شدن بریس و سیم‌های آن شوند.
خوردن غذاها و نوشیدنی‌های بسیار شیرین هم احتمال پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد. و با توجه به دشواریِ تمیز کردن دندان‌های حین ارتودنسی، توصیه می‌شود که مصرف آنها کاهش یابد.
عادات ناسالم مانند جویدن ناخن یا اجسام خارجی مانند خودکار و مداد هم باید کنترل شوند تا دستگاه آسیب نبیند.
آیا ارتودنسی عوارض دارد؟
پیش از اینکه عوارض ارتودنسی را بررسی کنیم، خوب است بدانیم که اصلا چرا روش‌های مختلف این درمان می‌تواند چالش‌هایی را برای بیمار ایجاد کند.
آیا ارتودنسی ضرر دارد؟ بله. چون ماهیت درمان و تغییراتی که در ساختارهای دهان ایجاد می‌کند را نمی‌توان نادیده گرفت. دلایل اصلی مشکلات این درمان از اتفاقات زیر ناشی می‌شود:
- نیرو و فشار: دستگاه‌های ارتودنسی مانند بریس‌ها یا الاینرها با اعمال فشار ملایم به دندان‌ها، آنها را به سمت موقعیت مدنظر حرکت می‌دهند. این فشار می‌تواند منجر به ناراحتی شود، به ویژه در مراحل اولیه درمان یا پس از جلسه‌های تنظیم.
- تغییر در ساختارهای دهان: حرکت دندان‌ها و فک‌ها برای قرار گرفتن در تراز جدید باعث تغییراتی در استخوان‌ها، لثه‌ها و بافت‌های نرم می‌شود، که می‌تواند دردهای موقت یا سایر مضرات ارتودنسی را به دنبال داشته باشد.
- تحریک مکانیکی: براکت‌ها، سیم‌ها یا الاینرهای استفاده‌شده در درمان ارتودنسی می‌توانند باعث تحریک مکانیکی گونه‌ها، لب‌ها یا زبان شوند، و آنها را خراش دهند یا زخم کنند.
- چالش‌های بهداشتی: دستگاه‌های ارتودنسی درست و کامل تمیز کردن دندان‌ها را چالش‌برانگیزتر می‌کنند، به ویژه بریس‌های ثابت. (برای آشنایی بیشتر با این بریس ها به مقاله ارتودنسی ثابت چیست مراجعه کنید.)
- تفاوت‌های فردی: پاسخ هر فرد به درمان می‌تواند با توجه به سلامت عمومی، عادات بهداشت دهان و دندان و استعدادهای ژنتیکی متفاوت باشد. به همین خاطر، برخی افراد بیشتر مستعد عوارض ارتودنسی دندان هستند.
سوالات متداول درباره ضررهای ارتودنسی
در ادامه به سوالات پرتکرار شما پاسخ می‌دهیم.
آیا ارتودنسی می‌تواند باعث سردرد یا درد فک شود؟
ممکن است برخی افراد در ابتدای درمان ارتودنسی دچار سردرد یا درد در ناحیه فک شوند. این ناراحتی‌ها معمولا موقتی هستند و با مسکن‌های بدون نسخه یا روش‌های خانگیِ مدیریت درد قابل کنترل هستند.
آیا ارتودنسی می‌تواند به لثه‌ها آسیب برساند؟
اگر بهداشت دهان و دندان به خوبی رعایت نشود یا زخم‌های عمیق برای فرد پیش بیاید، ممکن است ارتودنسی خطر التهاب و بیماری لثه را افزایش دهد.
آیا ارتودنسی تأثیری روی تغذیه و رژیم غذایی دارد؟
در روزهای ابتداییِ درمان، ممکن است بیمار نتواند غذاها را با قدرت قبل بجود، که به زودی برطرف می‌شود. همچنین، تا زمانی که بریس‌ها در دهان قرار دارند، توصیه می‌شود که از غذاهای سفت، چسبنده و بسیار شیرین پرهیز شود. این امر به حفظ براکت‌ها و سیم‌های ارتودنسی، جلوگیری از درد و خرابی دندان‌ها کمک می‌کند.
آیا امکان تغییر رنگ دندان‌ها در طول ارتودنسی وجود دارد؟
اگر بهداشت دهان به شکلی مناسب رعایت نشود، ممکن است رنگ دندان‌ها تغییر کند، به خصوص در اطراف براکت‌ها. به همین دلیل به بیمار توصیه می‌شودکه به طور منظم و دقیق مسواک بزند و نخ دندان بکشد.
آیا استفاده از ارتودنسی برای دوره‌های طولانی می‌تواند مضر باشد؟
استفاده بیش از حد طولانی از دستگاه‌های ارتودنسی، بدون نظارت مناسب و تنظیمات دوره‌ای، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند تحلیل لثه یا ساییدگی دندان شود.
آیا ارتودنسی می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شود؟
در موارد بسیار نادر، ارتودنسی ممکن است روی موقعیت فک و در نتیجه روی الگوهای تنفسی تاثیر داشته باشد. این موضوع بیشتر در مورد ارتودنسی‌هایی که روی ساختار فک تأثیر می‌گذارند صادق است.
دندان‌هایتان را با کمترین عوارض ارتودنسی کنید
ارتودنسی مانند هر درمان پزشکی و دندانپزشکی دیگر، می‌تواند عوارض جانبی خود را داشته باشد. اما با وجود امکانپذیر بودن این مشکلات، مزایا و بهبود این درمان قطعی‌ست و شما به زودی یک لبخند سالم و مرتب خواهید داشت. از طرف دیگر، رعایت بهداشت و نکات نگهداری و استفاده از بریس‌ها (و نگهدارنده‌ها)، عوارض ارتودنسی دندان را تا حد چشمگیری کاهش می‌دهد.
اگر درباره بریس‌ها و نحوه تاثیر آنها بر دندان‌ها سوال دیگری دارید، همین حالا می‌توانید نوبت مشاوره رایگاه ارتودنسی خود را در نزدیک‌ترین مطب «دکتر قریشی»، بهترین دکتر ارتودنسی در ایران، تنظیم کنید.
