فک کج یا همان انحراف فک، یک ناهنجاری مربوط به استخوان فک است که معمولا برای فک پایین اتفاق می‌افتد. در حالت طبیعی و نرمال، خط میانی صورت (Mid-line discrepancy) و وسط چانه باید در یک راستا قرار بگیرند؛ اما در انحراف فک، فک پایین یا بالا به سمت راست یا چپ منحرف میشود. درمان انحراف فک گاهی با ارتودنسی و گاهی با جراحی فک انجام میشود.
علل انحراف فک چیست؟
عوامل متعددی می‌توانند باعث انحراف و کجی فک شوند که شناخت آنها برای تشخیص دقیق و درمان به موقع بسیار اهمیت دارد. این عوامل شامل آسیب‌های فیزیکی، مشکلات ژنتیکی، ناهنجاری‌های رشد استخوانی، ضعف عضلانی، اختلالات مفصل فک، و همچنین مشکلات دندانی است که هر یک به نحوی در شکل‌گیری نامتقارن فک نقش دارند. در ادامه، به بررسی مهم‌ترین علل انحراف فک پرداخته و تأثیر هر یک را توضیح می‌دهیم.
۱. انحراف فک در اثر وارد شدن ضربه در کودکی یا نوزادی
به علت وجود اسکار در فک، رشد فک پایین در بعضی از کودکان نامتقارن میشود. به همین علت با رشد فک در سنین نوجوانی، انحراف و کجی فک بروز می‌کند.
۲. انحراف فک به علت همی مندیبولار هیپرتروفی
یک بیماری که به علت ناشناخته (احتمالا به علت‌های هورمونی) در اواخر دوران نوجوانی (مخصوصا خانم‌ها) موجب کجی فک و نامتقارن کردن آن میشود. این بیماری خود محدود شونده است اما موجب انحراف فک پایین میشود.
۳. انحراف فک بر اثر وراثت
یکی از اصلی‌ترین علت‌های انحراف و کجی فک وراثت است. نوزاد به صورت مادرزادی ممکن است با مشکلات مربوط به کجی فک به دنیا بیاید.
۴. شیفت فانکشنال
به علت تداخل دندان در فک بالا و پایین هنگام بستن دهان یا کراس بایت خلفی، کودک فک پایین خود را به راست یا چپ منحرف می‌کند. اگر این نوع انحراف در کودکی تشخیص داده شود، ارتودنسی کودک به سرعت انحام میشود و انحراف فک در بزرگسالی نمود نمی‌کند.
۵. کجی فک به علت ضعیف بودن عضلات فک
ضعیف بودن عضلات یک سمت صورت، یکی دیگر از علل انحراف فک است. در واقع ضعیف یا فلج شدن عضلات یک سمت، موجب افتادگی و انحراف فک میشود.
خوشبختانه با پیشرفت علم دندانپزشکی، جراحی فک و ارتودنسی انحراف فک باتوجه به نوع و شدت آن قابل درمان است.
۶. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
یکی از شایع‌ترین دلایل ابتلای افراد به مشکل فک کج، اختلالات مفصل گیجگاهی فکی است. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که مشکلی در مفصل فک یا عضلات اطراف فک به وجود بیاید. منظور از مشکل، بیماری‌هایی مثل عفونت، آرتروز فک، دندان قروچه، در رفتگی مفصل و… است که به درد و التهاب ناحیه گیجگاهی فک منجر میشود.
این درد و التهاب در ناحیه فک و اطراف آن، ممکن است به قدری شدید باشد که به انحراف فک و کج شدن آن منجر شود.
۷. فک کج به دلیل نا مرتب بودن دندان‌ها
در صورتی که دندان‌های فک بالا و پایین بیش از حد کج و نامرتب باشند، فک بالا و پایین به خوبی روی هم قرار نگرفته و از موقعیت اصلی خود منحرف می‌شوند.
علائم انحراف فک
ابتلا به مشکل فک کج، با علائم مختلفی همراه است. این علائم با توجه به شدت انحراف در هر فرد متفاوت هستند. اگر مشکل کج شدن فک دارید، به احتمال زیاد علائم زیر را تجربه می‌کنید:
- احساس درد در ناحیه فک
- سردردهای گاه و بی‌گاه و بدون دلیل
- درد شقیقه
- درد شانه و پشت
- صدا دادن فک در زمان غذا خوردن
- نا متقارن بودن فرم صورت
- نامنظم بودن دندان‌ها
- اختلال در تکلم
- اختلال در جویدن غذا
- مشکلات تنفسی
- بوی بد دهان
انواع ناهماهنگی فک‌ها
ناهمترازی فک‌ها به حالتی گفته میشود که فک بالا و پایین به صورت غیرطبیعی و نامتقارن نسبت به یکدیگر قرار گرفته باشند. این ناهماهنگی می‌تواند در شدت‌های مختلف دیده شود و به مشکلات عملکردی و زیبایی منجر گردد. سه نوع اصلی ناهماهنگی فک بر اساس موقعیت فک پایین نسبت به فک بالا تقسیم‌بندی میشود که هر کدام ویژگی‌ها و درمان‌های خاص خود را دارند. شناخت دقیق این کلاس‌ها کمک می‌کند تا روش درمانی مناسب انتخاب شود و مشکلاتی مانند اختلال در جویدن، تکلم و زیبایی صورت به درستی رفع گردد.
- کلاس (Class I): در این نوع، فک بالا و پایین نسبتاً در موقعیت طبیعی قرار دارند و مشکل اصلی بیشتر در هم‌راستایی دندان‌هاست، نه در موقعیت استخوان فک.
- کلاس (Class II): فک پایین نسبت به فک بالا عقب‌تر است و این باعث میشود ظاهر صورت حالت نامتناسب و گاهی چانه عقب‌رفته دیده شود؛ این حالت معمولاً به «بایت باز» یا «اورت بایت» معروف است.
- کلاس (Class III): فک پایین نسبت به فک بالا جلوتر است که باعث برجسته دیده شدن چانه و ناهماهنگی شدید در هنگام بستن دهان میشود؛ این حالت به «آندربایت» معروف است و نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر دارد.
روش تشخیص کجی فک
معمولا با نگاه کردن به صورت فرد مبتلا به این مشکل هم می‌توان کجی فک او را تشخیص داد. اما اگر شدت بیماری زیاد نباشد، باید برای تشخیص دقیق این مشکل از یک متخصص ارتودنسی کمک بگیرید. پزشک با معاینه دقیق صورت فرد و همچنین رادیوگرافی دهان، ابتلا به فک کج را تشخیص می‌دهد.
روش‌های درمان انحراف فک
درمان انحراف فک وابسته به مواردی مانند سن، نوع انحراف و شدت آن تعیین میشود. پزشک باید بعد از معاینه بیمار و بررسی عکس فک‌های کج، بهترین روش درمان انحراف فک را پیشنهاد دهد. در اینجا ما روش‌های درمان این مشکل را به طور مفصل مورد بررسی قرار می‌دهیم:
۱. درمان کجی فک با جراحی
در صورتی که شدت کج شدن فک زیاد بوده و سن بیمار هم بالا باشد، چاره‌ای جز جراحی باقی نمی‌ماند. در این صورت پزشک متخصص از روش‌هایی مثل برش قسمتی از استخوان فک، پیوند استخوان و… استفاده می‌کند تا موقعیت هر دو فک، به جای درست منتقل شود.
جراحی اصلاح کجی فک معمولاً پس از انجام معاینات دقیق و برنامه‌ریزی‌های سه‌بعدی انجام میشود تا بهترین نتیجه از نظر عملکردی و زیبایی حاصل شود. این جراحی می‌تواند مشکلات جویدن، تکلم و دردهای مفصل فک را به طور چشمگیری کاهش دهد و باعث بهبود قابل توجهی در هماهنگی ظاهری صورت شود.
استئومی فک بالا و پایین
استئومی به معنای برش و جابه‌جایی استخوان است که در جراحی‌های اصلاح انحراف فک به صورت تخصصی روی فک بالا (ماگزیلا) و فک پایین (مندیبولا) انجام میشود. در مواردی که انحراف فک پایین باعث ناهماهنگی شدید و مشکلات عملکردی شده باشد، استئومی فک پایین نقش کلیدی در اصلاح موقعیت آن ایفا می‌کند.
در این روش، جراح با ایجاد برش‌های دقیق روی استخوان‌های فک، بخش‌های ناهمتراز را اصلاح کرده و موقعیت فک را به حالت متقارن و مناسب باز می‌گرداند.
این فرآیند معمولاً همراه با تثبیت استخوان‌ها توسط صفحات و پیچ‌های مخصوص انجام میشود تا دوره نقاهت سریع‌تر و پایدارتر باشد. استئومی فک می‌تواند مشکلاتی مانند نامرتبی شدید دندان‌ها، انحراف فک، مشکلات تنفسی و اختلالات مفصل فک را به طور همزمان درمان کند.
جنیوپلاستی
جنیوپلاستی یا جراحی چانه، یکی از جراحی‌های تکمیلی و دقیق است که برای اصلاح ناهمواری‌ها و انحرافات چانه انجام میشود. این روش بیشتر در مواردی کاربرد دارد که چانه به صورت نامتناسب یا منحرف رشد کرده باشد و ظاهر کلی صورت را تحت تأثیر قرار دهد.
در جنیوپلاستی، جراح با تغییر شکل استخوان چانه، آن را به موقعیت درست و متقارن منتقل می‌کند تا تعادل صورت بهبود یافته و ظاهر زیباتر و طبیعی‌تر شود. این جراحی معمولاً به صورت همزمان یا پس از استئومی فک انجام میشود و می‌تواند تاثیر قابل توجهی در زیبایی و عملکرد فک و صورت داشته باشد.
مزایای جراحی فک
- در صورت درمان فک کج با این روش، بیمار خیلی سریع به نتیجه دلخواه خود می‌رسد.
- این روش برای تمام افراد، حتی بزرگسالان که رشد استخوان فک آنها متوقف شده هم جوابگو خواهد بود.
معایب جراحی فک
- در این روش، بیمار ناچار است درد و ناراحتی بعد از جراحی را تحمل کند.
- احتمال تورم صورت وجود دارد.
- تا چند وقت بعد از عمل، لازم است که مراقبت‌های خاصی مثل نوع تغذیه و محدود کردن فعالیت‌های روزمره به عمل بیاید.
۲. درمان کجی فک با ارتودنسی
در صورتی که سن متقاضی کم بوده یا پزشک تشخیص دهد که با روش‌های ارتودنسی می‌توان موقعیت هر دو فک را اصلاح کرد، این روش تجویز میشود. در این حالت ممکن است پزشک روش‌هایی مثل سیم کشی، استفاده از اکستندرکام یا ترکیبی از ارتودنسی لینگوال و جراحی را پیشنهاد دهد.
ارتودنسی فانکشنال یا جراحی فک از روش‌های درمانی موثر برای درمان انحراف فک شناخته می‌شوند. در صورتی که متقاضی انجام ارتودنسی دائمی هستید، می‌توانید به کلینیک دکتر قریشی مراجعه کنید. در این کلینیک بعد از معاینه کلی وضعیت فک شما، روش مناسبی برای درمانتان انتخاب میشود. همچنین می‌توانید تمام سوالات و ابهامات خود را در مراجعه حضوری یا مشاوره تلفنی بپرسید.
مزایای درمان کجی فک با ارتودنسی
- این روش برای کودکانی که استخوان فکشان هنوز نرم است، پیشنهاد میشود.
- درد و ناراحتی آن از روش جراحی بسیار کمتر است.
- روش های نامرئی مانند ارتودنسی سرامیکی قیمت بالاتری نسبت به روش سنتی دارد ولی برای افرادی که نمی‌خواهند بریس آنها دیده شود مناسب هستند.
معایب درمان کجی فک با ارتودنسی
- برای رسیدن به نتایج مطلوب با این روش، باید چندین ماه منتظر بمانید.
- تا زمانی که سیم و بریس‌ها یا سایر ابزارهای ارتودنسی روی دندان قرار دارند، باید نکات مراقبتی را رعایت کنید.
- هرچند که قیمت ارتودنسی متحرک کمتر از ثابت است اما نیازمند پشتکار و همکاری مداوم بیمار در استفاده از پلاک ها است.
۳. درمان خانگی کجی فک
در صورتی که انحراف فک زیاد نباشد، می‌توان برای درمان آن از روش‌های خانگی کمک گرفت. درمان خانگی کجی فک شامل توجه به تغذیه و انجام برخی تمرینات ورزشی است. برای مثال روش‌های خانگی و ساده زیر، به شما در درمان فک کج کمک می‌کنند:
- تغذیه صحیح: شما باید غذاهای حاوی کلسیم، ویتامین دی، پروتئین، منیزیم و آنتی اکسیدان‌ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید. این کار باعث تقویت استخوان فک و بهبود وضعیت آن میشود.
- تمرینات اسکلتی: برای انجام این تمرین، کافیست دهان خود را تا حد امکان باز کرده و سپس به آرامی ببندید. این کار را روزی ۱۰ الی ۱۵ بار انجام داده و به تدریج، تعداد دفعات تکرار را بیشتر کنید.
- تمرینات مقاومتی: می‌توانید از یک توپ کوچک استفاده کرده و آن را داخل دهان قرار دهید. سپس به آرامی به آن فشار آورید.
- ماساژ دادن فک: این کار باعث شل شدن و آرامش عضلات فک شده و می‌تواند به تدریج، کج بودن جزیی فک را درمان کند.
مزایای درمان خانگی فک کج
- این روش هزینه ارتودنسی را ندارد.
- هیچگونه درد و عوارضی به همراه نخواهد داشت.
معایب درمان خانگی فک کج
- برای رسیدن به نتیجه دلخواه، باید صبور باشید.
- ممکن است نتیجه مطلوبی نگیرید.
مدیریت درد ناشی از فک کج
برای کاهش درد و ناراحتی ناشی از انحراف فک، روش‌ها و راهکارهای مختلفی وجود دارد که بسته به شدت درد و شرایط بیمار می‌توان از آنها استفاده کرد.
- کمپرس سرد یا گرم: استفاده از کمپرس سرد می‌تواند التهاب و تورم را کاهش دهد، در حالی که کمپرس گرم به شل شدن عضلات و بهبود گردش خون کمک می‌کند و درد را تسکین می‌دهد.
- مصرف غذاهای نرم: خوردن غذاهای نرم و کم‌جلوه فشار به فک را کاهش داده و از تحریک بیشتر عضلات فک جلوگیری می‌کند.
- داروهای بدون نسخه: داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن می‌توانند درد و التهاب خفیف تا متوسط را کنترل کنند.
- داروهای تجویزی: در موارد درد شدید یا مزمن، پزشک ممکن است داروهای قوی‌تر مانند شل‌کننده‌های عضلانی یا داروهای ضد التهاب تجویز کند.
- حرکات آرام: انجام تمرینات و حرکات نرم و کنترل‌شده فک می‌تواند به حفظ تحرک مناسب مفصل و کاهش گرفتگی عضلات کمک کند. این تمرینات به عنوان بخشی از درمان خانگی کجی فک توصیه می‌شوند.
- طب سوزنی: این روش سنتی با تحریک نقاط خاص در بدن باعث تسکین درد و بهبود عملکرد عضلات فک میشود.
- روش‌های تمدد اعصاب: تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا می‌توانند استرس و تنش‌های عضلانی را کاهش داده و به کاهش درد کمک کنند.
عوارض عدم توجه به انحراف فک
در صورت عدم درمان انحراف فک، فرد مبتلا همواره باید مشکلات زیادی را تحمل کند. برخی از پیامدهایی که عدم توجه به این مشکل به همراه دارد، شامل موارد زیر است:
- فرد مبتلا همواره باید مشکلاتی مثل سردرد یا درد فک را تحمل کند.
- در جویدن غذا دچار مشکل شده و ممکن است به بیماری‌های گوارشی مبتلا شود.
- در صحبت کردن و ادای درست برخی از کلمات به مشکل می‌خورد.
- از مشکلات تنفسی رنج خواهد برد.
- دندان‌ها به مرور پوسیده می‌شوند.
- اعتماد به نفس فرد مبتلا به فک کج، پایین می‌آید و ممکن است نتواند در جامعه یا روابط خود پیشرفت خوبی داشته باشد.
در این مطلب سعی کردیم در مورد علت‌ها و نحوه درمان فک کج با شما صحبت کنیم. همانطور که متوجه شدید، این مشکل دلایل زیادی دارد و درمان آن به شرایط کلی بیمار، بستگی خواهد داشت. از همین رو عاقلانه‌ترین کار این است که با یک متخصص مشورت کنید تا بهترین روش درمان را به شما پیشنهاد دهد.
سلام من فکم وقتی ۱۱ساله بودم ضربه خورده و انحراف پیدا کرده الان ۱۷ سالمه چیکار کنم
سلام اقای دکتر
من فکم کج نشون میده بیشتر تو آینه یا وقتی عکس میندازم معلوم میکنه
بعد ی طرف فکم احساس سنگینی میکنم از سمتی که کجه
سلام من دندونام نیاز به ارتودنسی دارند یعنی سر جای طبیعی خودش نیست و جدیدا دچار کجی فکم شدم هنگام جویدن لقمه فکم یه صدای از خودش در میاره میتونه دلیلش این باشه. ۱۸ سالمه
سلام دکتر من میشم اگر به سوال من پاسخ دهید آیا انحراف فک باعث گشادی دهان میشود و اینکه آیا ارتودنسی باعث گشادی دهان می شود چون من تقریباً دو سال پیش ارتودنسی انجام دادم و به خاطر بیماری کرونا تقریباً یک سالی به چکاب نرفتم و دندان هایم به یک سمت متمایل شده و به قولی انحراف فک پیدا کرده وقتی دندان هایم را روی هم می گذارم فکم به سمت راست متمایل میشود و احساس می کنم از وقتی که ارتودنسی انجام داده هم سایز دهانم تغییر کرده است و به نوعی دهانم بیشتر باز می شود و می خواستم بدانم آیا این عوامل یا کلاً ارتودنسی در هر حالتی یا بیماری انحراف فک باعث گشادی دهان می شود و اگر می شود راه درمانی دارد و بعد از درمان سایز دهان دقیقاً به حالت قبل برمیگردد لطفاً به سوالاتم پاسخ دهید خیلی از سایت خوبتون ممنونم
سلام
ارتودنسی اینچنین عوارضی ندارد. صحبت فابل اتکا را در این زمینه خاص فقط بعد از معاینه می شود گفت
سلام ببخشیدمیشه یه دکترخوب توایرانشهربرای انحرافی فک معرفی کنید