سنگ لوزه چیست؟ علائم، علت و درمان سنگ لوزه

سنگ لوزه (به انگلیسی: Tonsil Stones) دانه‌هایی سفیدنگ به اندازه برنج یا نخود از جنس کلسیوم است، که روی لوزه ایجاد می‌شود. سنگ لوزه بیشتر در لوزه‌های منتهی به زبان (لوزه زبانی) دیده می‌شود؛ اما ممکن است بین بافت‌های لوزه هم پنهان شود و نتوانیم آن را به راحتی ببینیم.

این رسوبات یا “سنگ‌ها” معمولا در ابتدا علائمی ندارند؛ اما در صورت بروز بیماری‌ها و حساسیت‌هایی که منجر به تورم لوزه می‌شوند، ممکن است دردناک باشند. در صورت متورم شدن لوزه‌ها به دلیل سرماخوردگی و یا بزرگ شدن سنگ لوزه نیز باید برای درمان یا خارج کردن آن اقدام کرد.

در ادامه ضمن تعریف دقیق این پدیده، توضیح داده‌ایم که علائم و علت سنگ لوزه چیست، با سایر بیماری‌ها چه ارتباطی دارد، و چطور می‌توانیم آن را خارج کنیم.

سنگ لوزه چیست؟

همان‌طور که عکس سنگ لوزه مشخص است، این سنگ‌ها توده‌ای تشکیل شده از کلسیفیکاسیون یا مواد کلسیمی هستند که در شکاف‌ها و گوشه‌های لوزه‌ها ایجاد می‌شوند. این رسوباتِ سفید یا زردرنگ، معمولا در افرادی که لوزه‌های بزرگ یا ترک‌دار دارند رخ می‌دهند.

لوزه‌ها توده‌های نرمی هستند که پشت گلو قرار دارند. اگر در آینه نگاه کنید و بگویید «آآآ»، ممکن است بتوانید آنها را ببینید؛ اما همه لوزه‌های قابل رویت ندارند. در واقع اگر پشت گلوی شما کاملا صاف به نظر می‌رسد، بعید است که دچار سنگ لوزه یا تونسیلولیت (Tonsilloliths) شوید.

اما اگر می‌توانید نواحی برآمده نرم و قرمزرنگ را پشت گلوی خود ببینید (با گوشه‌ها و شکاف‌هایی در آن‌ها وجود دارد)، این لوزه‌ها مستعد تولید سنگ هستند.

سنگ لوزه چگونه تشکیل می‌شود؟

متوجه شدیم که سنگ لوزه چیست، اما این رسوبات طی چه فرآیندی ایجاد می‌شوند؟ لوزه‌ها بخشی از سیستم ایمنی بدن ما را تشکیل می‌دهند. هنگام ورود باکتری‌ها و میکروب‌ها، لوزه‌ها آن‌ها را دریافت می‌کنند.

همچنین ذرات غذا و یا ترشحات در لوزه‌ها جای می‌گیرند، و زمینه رشد باکتری‌ها را فراهم می‌کنند. این ذراتِ باقی‌مانده در لوزه به مرور سخت می‌شوند، و توده‌های آهکی یا کلسیمی یا همان سنگ لوزه را تشکیل می‌دهند.

در واقع لوزه‌ها باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر مهاجمان خارجی را به دام می‌اندازند، و سپس به سیستم ایمنی می‌آموزند که چگونه با این میکروب‌ها مبارزه کند. این زائدات معمولا توسط بزاق بلعیده یا شسته می‌شوند، اما گاهی هم در حفره‌های این بخش می‌مانند و به سنگ لوزه تبدیل می‌شوند.

علت سنگ لوزه چیست؟

علت سنگ لوزه چیزی نیست جز کلسیفیته شدن ذرات مخاط و سلول‌های مرده‌ای که در گوشه‌کنارهای لوزه‌ها به دام افتاده‌اند؛ و پس از تغلیظ به شکل توده‌های سفید رنگ در انتهای حلق و متنهی به لوزه‌ها در می‌آیند (که منجر به التهاب آنها می‌شود).

اما شاید بتوان گفت که اصلی‌ترین علت سنگ لوزه به ساختار لوزه‌های یک فرد برمی‌گردد. چون لوزه‌ها از بافت لنفاوی تشکیل شده‌اند، ممکن است کریپت‌ها (crypt) یا سوراخ‌هایی در سطح خود داشته باشند. کریپت‌های لوزه بخشی طبیعی از بدن انسان هستند، و وجودشان نباید فرد را حساس کند.

لوزه‌های برخی افراد کریپت‌های بیشتر یا بزرگ‌تری دارد، و این امر باعث می‌شود فرد بیشتر به سنگ لوزه مبتلا شود. اما چه شرایطی می‌تواند این پروسه را تشدید کند و به علت سنگ لوزه تبدیل شود؟ در ادامه ملاحظه می‌کنید:

• مصرف دارو‌های مخصوص فشارخون که خشکی دهان، و به وجود آمدن شرایط ایجاد سنگ لوزه را در نهایت به دنبال دارد.
• مشکلات به وجود آمده در سینوس‌ها
• حساسیت‌ها و آلرژی‌های طولانی‌مدت
• سرماخوردگی و التهاب مزمن لوزه‌ها
• خشکی دهان
• مصرف دخانیات
• خلط زیاد در گلو و بینی
• مصرف بالای مواد غذایی چرب، لبنی، قندی و رنگی

چه کسانی بیشتر دچار سنگ لوزه می‌شوند؟

همان‌طور که توضیح دادیم، افرادی که شکاف‌ها یا حفره‌های لوزه‌های‌شان بیشتر یا عمیق‌تر است، بیشتر در معرض سنگ لوزه هستند. بروز تونسیلولیت در سنین نوجوانی هم شایع‌تر است. سایر عوامل خطر یا ریسک فاکتورهای سنگ لوزه نیز شامل سیگار کشیدن، بهداشت نامناسب دهان، عفونت‌های مکرر لوزه‌ها می‌شود.

دقت داشته باشید داشتن این سنگ‌ها لزوما به معنای بهداشت دهان و دندان نیست، و این یک تصور اشتباهِ رایج است. همان‌طور که گفتیم، علت سنگ لوزه بیشتر به ساختار لوزه‌های فرد برمی‌گردد.

با این وجود، بهداشت نامناسب دهان می‌تواند به ایجاد سنگ کمک کند و مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و غرغره کردن آب به طور منظم، راه‌های مهمی برای جلوگیری از این مشکل هستند.

علائم سنگ لوزه؛ از کجا بفهمم سنگ لوزه دارم؟

اصولا چون این سنگ‌ها بین غدد لنفاوی لوزه‌ها رشد می‌کنند، ممکن است نتوانید به راحتی آنها را در آینه ببینید. پس از کجا بفهمم سنگ لوزه دارم؟ در این حالت، شما باید به سایر نشانه‌ها توجه کنید.

در برخی افراد این عارضه به صورت قرمزی و تورم لوزه‌ها، و در برخی دیگر به صورت احساس چیزی در انتهای گلو است (سنگ لوزه پنهان). حتی گاهی به دلیل اندازه سنگ‌ها، ممکن است اصلا نشانه‌ای وجود نداشته باشد. اما اگر علائم سنگ لوزه ظاهر شوند، بیشتر شامل چنین مواردی می‌شود:

• بوی بد دهان
• مشاهده لکه‌های سفید یا زردرنگ روی لوزه‌ها
• سرفه‌ای که باعث می‌شود احساس ناراحتی کنید، یا تصور کنید چیزی در گلویتان گیر کرده است.
• احساس طعم بد در دهان و ته گلو
• لوزه‌های تحریک‌شده و متورم
• مشکل در بلع
• گوش درد
• گلو درد

بین این موارد، بارزترین علائم سنگ لوزه شامل بوی بدن دهان، درد مزمن و التهاب لوزه می‌شود. اما اگر تونسیلولیت با تب همراه باشد، احتمالا مشکل عفونت است.

چه بیماری‌هایی علائم شبیه سنگ لوزه دارند؟

لوزه‌های شما علاوه بر سنگ، ممکن است دچار سایر بیماری‌های مرتبط با لوزه هم می‌شوند. و گاهی علائم این بیماری‌ها، شبیه به علائم سنگ لوزه هستند. تشخیص اینکه مشکل لوزه تونسیلولیت است یا اختلالات دیگر، به عهده پزشک متخصص است؛ و نباید به عکس سنگ لوزه و مقایسه آن با گلوی خودتان اکتفا کنید.

اگر احساس می‌کنید لوزه‌هایتان قرمز و ملتهب هستند، بلعیدن برای‌تان سخت است، علت آن احتمالا وجود عفونت در گلوها باشد. سایر بیماری‌هایی که علائمی مشابه سنگ لوزه دارند، شامل موارد زیر می‌شوند:

• گلودرد استرپتوکوکی: اگر درید شدید در گلو یا انتهای دهان احساس می‌کنید، ممکن است گلودرد با منشا استرپتوکوک باشد. این بیماری شبیه تونسیلیت است و با تب همراه است.
• بیماری لثه و پوسیدگی دندان: مشکلات و عفونت‌های دندان‌ها و لثه‌ها می‌تواند به آرواره، گوش و یا حتی گلو هم برسد. پس گاهی منشا گلودرد می‌تواند عفونت‌های درمان‌نشده دندان و لثه باشد.
• سرطان لوزه: درد در ته حلق و دهان ممکن است به علت سرطان لوزه هم به وجود بیاید. درد در گوش‌ها و حلق، مشکل در بلع و خون در دهان از سایر علائم این بیماری‌ست. این درد مداوم و پایدار است.

ارتباط سنگ لوزه و بیماری ایدز چیست؟

سوالات زیادی پیرامون سنگ لوزه و ایدز وجود دارد، از جمله اینکه این مطلب وجود دارد که آیا تونسیلولیت از موارد نشان‌دهنده بیماری عفونی ایدز است؟ یا آیا این سنگ‌ها از عوارض این بیماری هستند یا خیر؟

یکی از نشانه‌های مهم بیماری HIV زخم‌ها و آفت‌های دهانی است، اما نمی‌توان سنگ‌های تانسیل را به طور حتم از علائم ابتلا به این بیماری دانست. بنابراین، اگر مشکوک به سایر علائم این بیماری هستید، برای اطمینان کامل از ارتباط سنگ لوزه و ایدز باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.

چگونه سنگ لوزه را خارج کنیم؟

اگر سنگ گلو از دیدتان پنهان نباشد، می‌توانید با استفاده از یک سری راهکار‌های خانگی آن را از بین ببرید.

پیش از هر چیز، ابتدا باید محل تشکیل سنگ لوزه را پیدا کنید. با استفاده از یک آینه کوچک دستی یا دوربین جلوی گوشی، گلوی خود را بررسی کنید. به خوبی دقت کنید تا محل آن‌ها را پیدا کنید. ممکن است سنگ لوزه‌ها هم‌رنگ پوست گلوی شما باشد.

در ادامه توضیح داده‌ایم چگونه سنگ لوزه را خارج کنیم.

جدا کردن سنگ لوزه با گوش پاک کن

با یک گوش پاک کن استریل شده سنگ را تکان دهید. مواظب باشید فشاری به آن وارد نکنید، تا منجر به تحریک لوزه نشوید.

جدا کردن سنگ لوزه با مسواک یا واترپیک

علاوه بر گوش پاک کن، از مسواک شخصی هم می‌تواند برای خارج کردن سنگ لوزه استفاده کنید. اگر مسواک برقی دارید، از آن استفاده کنید که برای اینکار مناسب‌تر است. با لرزش ایجاد شده، سنگ‌های انتهای گلو بهتر دفع می‌شوند.

مسواک را پیش از استفاده خیس کنید تا کمی نرم شود. اگر مسواک‌تان زبر است، به جای آن از واترپیک (روی تنظیمات ملایم) استفاده کنید.

شست‌وشو با دهان‌شویه غیرالکی با فشار کم

استفاده از دهانشویه هم می‌تواند در رفع تونسیلولیت موثر باشد، دهان‌شویه را طوری غرغره کنید که کاملا لوزه‌ها را کاملا شست‌وشو دهد. اگر از اسپری دهانشویه استفاده می‌کنید، فشار آن را کنترل کنید تا دردناک نشود.

غرغره با آب نمک رقیق شده

به جای دهانشویه برای رفع سنگ لوزه، می‌توانید از خاصیت ضد باکتریال آب نمک هم استفاده کنید. نصف قاشق چایخوری نمک را در یک فنجان آب گرم حل کنید، و آن را به مدت ۱۰ ثانیه غرغره کنید.

غرغره با سرکه سیب رقیق شده

غرغره سرکه سیب رقیق شده با آب، ذرات سنگ لوزه‌ را تجزیه می‌کند. برای این کار یک قاشق غذاخوری سرکه سیب را در یک فنجان آب گرم حل کنید و سه بار در روز غرغره کنید تا سنگ‌ها به مرور از جای خود کنده شوند.

پس از دفع سنگ لوزه، گلوی خود را با دهانشویه بشویید؛ اینکار به از بین بردن بوی بد دهان و میکروب‌ها کمک می‌کند. اگر هم حین خارج کردن سنگ آن را قورت دادید، نگران نباشید؛ مشکلی برای گوارش و سلامتی شما پیش نخواهد آمد.

توجه داشته باشید که اگر سنگ لوزه در انتهای گلو و نقطه‌ای حساس قرار گرفته باشد، به طوری که نتوانید آن را با درمان‌های خانگی برطرف کنید، برای درمان باید با متخصص گوش، حلق و بینی مشورت کنید.

روش‌های قطعی درمان سنگ لوزه چیست؟

این سنگ‌ها مشکلی جدی برای سلامتی نیستند و به طور کلی مضر تلقی نمی‌شوند. از طزف دیگر، راه‌کارهای خانگی در رفع آن بسیار موثر هستند. برای همین، اگر علائم سنگ لوزه ناخوشایند نباشد و شما را آزار ندهد، شاید پزشک‌تان توصیه کند که آنها را به حال خود رها کنید.

اما اگر علائم تونسیلولیت آزاردهنده باشد و مدام شما را درگیر کند، می‌توان از گزینه‌های قاطع‌تر استفاده کرد:

درمان سنگ لوزه با دارو

پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد التهابی مانند کورتیکواستروئید را برای درمان تجویز کند. این داروها به کاهش تورم و عمق کریپت‌ها کمک می‌کنند. اما این داروها فقط برای یک اپیزود از عارضه مناسب هستند، و نباید برای استفاده طولانی‌مدت تجویز شوند.

درمان سنگ لوزه با جراحی

گزینه دیگر برای برداشتن و درمان سنگ لوزه سنگ لوزه، جراحی است. با این حال، پزشکان معمولا اینکار را توصیه نمی‌کنند، مگر اینکه زندگی بیمار به شدت تحت تأثیر قرار گرفته باشد و خطر ابتلا به عفونت بالا باشد.

جراحی‌های مختلفی برای اینکار در دسترس است، از جمله:

• لوزه‌برداری (Tonsillectomy)؛ این جراحی برای برداشتن کامل لوزه‌هاست و موثرترین راه برای رفع علائم سنگ لوزه است، اما خطراتی دارد که بیمار باید از آنها آگاه باشد: برداشتن لوزه به بیهوشی عمومی نیاز دارد و درد آن می‌تواند هفته‌ها طول بکشد. همچنین مانند هر جراحی دیگر، خطر خونریزی و عفونت وجود دارد.
• کریپتولیز لوزه با لیزر (Laser Tonsil Cryptolysis) در این روش، جراحان از لیزر برای رفع کریپت‌های لوزه‌ها استفاده می‌کنند تا از تشکیل سنگ جلوگیری کنند.
• کریپتولیز کوبلاسیون (Coblation Cryptolysis)؛ در این روش، جراح از انرژی فرکانس رادیویی و سالین برای برداشتن حفره‌ها و شکاف‌های لوزه استفاده می کنند. چون جراح می‌تواند این فرآیند را در دمای پایین‌تری نسبت به کریپتولیز لوزه انجام دهد، عوارض درمان سنگ لوزه در این روش کمتر است.

اقدامات پیشگیرانه در تشکیل سنگ لوزه چیست؟

بهداشت ضعیف دهان و دندان تنها علت سنگ لوزه نیست، اما تمیز نگه داشتن دهان و پاک کردن تمام ذرات غذا یا باکتری در آن نقش مهمی در جلوگیری از تونسیلولیت دارد. همچنین، به خاطر داشته باشید که …

• مرتب مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. تمیز نگه داشتن دهان و حذف ذرات غذا مستقیما منجر به کاهش مواد مختلف و باکتری‌های موجود در دهان می‌شود، که در حفره‌های روی لوزه‌ها تجمع می‌کنند. دندان‌های خود را بعد از غذا، صبح‌ها بعد از بیدار شدن و پیش از خواب مسواک بزنید. همچنین، روزانه نخ دندان بکشید.
• آب غرغره کنید. علاوه بر مسواک و نخ دندان، غرغره کردن آب بعد از غذا خوردن (و همچنین بعد از مسواک و نخ دندان) هم به پاک کردن آلودگی‌ها و ذرات غذا و جلوگیری از تجمع‌شان در لوزه‌ها کمک می‌کند. بهتر است دهانشویه‌های حاوی الکل را غرغره نکنید، چون ممکن است لوزه‌ها را تحریک و ملتهب کنند. آب ساده یا آب نمک گزینه بهتری‌ست.

ایجاد یکسری تغییرات در سبک زندگی هم می‌تواند به کاهش علائم سنگ لوزه و بروز آن کمک کند، برای نمونه:

• کمتر سیگار بکشید. هر چیزی که باعث التهاب در دهان یا گلو شود، مانند سیگار کشیدن، می‌تواند لوزه‌ها را تحریک کند، که می‌تواند زمینه را برای بدتر شدن کریپت‌ها و افزایش خطر ابتلا به سنگ لوزه فراهم کند.
• از نوشیدنی‌های شیرین پرهیز کنید. مصرف نوشیدنی‌هایی که قند بالایی دارند، مانند آب‌میوه و نوشابه‌های گازدار را کمتر کنید؛ چون به عنوان منبع غذا برای باکتری‌ها عمل کرده، و به تجمع آنها در لوزه‌ها کمک می‌کنند. در آخر، سعی کنید به اندازه کافی آب بنوشید.

در پایان

امیدواریم حالا بهتر بدانید سنگ لوزه چیست، چه دلایل و علائمی دارد، و چطور می‌توانید برای رفع آن در خانه اقدام کنید. توجه داشته باشید که هرقدر این عارضه آزاردهنده باشد، اگر روش‌های خانگی کارساز نبودند، از روش‌های خطرناک برای خارج کردن آن استفاده نکنید و به متخصص مراجعه کنید.

برخی از راهکارهایی که برای درمان سنگ لوزه در فضای وب می‌بینید، به هیچ عنوان علمی نیستند. برای نمونه، استفاده از خلال دندان، گیره مو و ناخن برای جدا کردن سنگ لوزه می‌تواند به گلو و لوزه‌های شما آسیب جدی وارد کنند و منجر به خونریزی شوند.

مطالب مرتبط

سفید کردن دندان در منزل رویش مجدد دندان دائمی زخم دهان؛ انواع و روش درمان سریع مسواک قبل صبحانه | بهترین زمان مسواک زدن صدا دادن فک، نشانه چیست؟ | درمان با ورزش سیاه شدن بین دو دندان | عوامل سیاهی بین دندان